Op wat nu het grensgebied vormt tussen het Antwerpse district Wilrijk en de gemeente Edegem, werd honderd jaar geleden een modelwijk gebouwd die Garden City werd gedoopt, naar het Britse voorbeeld. Een voor die tijd opmerkelijk voorbeeld van gedurfde stadsplanning. Dat de huizen die er af en toe te koop staan, heel snel weer van de markt verdwijnen, getuigt van de blijvende aantrekkingskracht van deze knusse wijk.
Geert D’Hulster – GVA
15 april 2025
Leestijd: 11 min
De Britse stadsplanner Ebenezer Howard droomde aan het eind van de negentiende eeuw van woonwijken die de voordelen van het platteland met die van de stad harmonieus konden combineren.
Zijn concept, dat hij Garden Cities doopte,
omvatte groene ruimtes, een goed georganiseerde infrastructuur en zelfvoorzienende hechte gemeenschappen.
Bij de wederopbouw na de Eerste Wereldoorlog
vatte de Belgische regering het plan op om de stedelijke overbevolking in te dammen en vond daarbij inspiratie bij Howard.
Het grensgebied tussen Wilrijk en Edegem
werd uitverkoren om diens ideeën uit te proberen. Licht, lucht en groene ruimten,
solidariteit en een algemeen gevoel van welzijn vormden de codewoorden.
In opdracht van de Antwerpsche Maatschappij van Goedkoope Woningen (later De Goede Woning, sinds 2008 onderdeel van Woonhaven, nvdr.) werden in totaal 260 woningen en 19 winkelpanden gebouwd.
Historische gids Edegem
Hugo Tant vertelt:
“Het was voor die tijd een zeer progressief woningconcept. Alle huizen hadden gas, elektriciteit en water, en een eigen toilet.
Doorgaans nog wel niet inpandig, maar ook niet meer helemaal achterin de tuin,
zoals dat toen nog vaak het geval was.
“Ook nieuw waren de gescheiden slaapkamers voor de ouders, jongens en meisjes. Deels met het oog op een gezonde ontwikkeling,
maar ook om de toen nog welig tierende incestvloek tegen te gaan.
“Verder moesten alle tuintjes met hagen worden afgezoomd. Niet hoger dan 1,70 meter,
voor de sociale controle.
“Naar een café kon je in deze wijk vergeefs blijven zoeken. Daar kwam toch alleen maar gezever van.
“In de plaats waren er groene ruimten die via de talloze doorgangen tussen de huizen gemakkelijk waren te bereiken. Het was daar dat de mannen, vrouwen en kinderen van de wijk elkaar haast dagelijks ontmoetten.”
“De wijk had overigens lange tijd de naam een socialistische broeihaard te zijn. Een mening die bij de katholieken uit de buurt, met de pastoor op kop, nog werd versterkt, toen op het grote binnenplein korfbalclub Voorwaarts zijn intrede maakte. Een sport waarbij jongens en meisjes samenspeelden en misschien wel een kleedkamer deelden, veel goddelozer kon het niet worden.
“Dat het Onze-Lieve-Vrouw van de Vredemonument – opgericht op de Parantplaats op 15 augustus 1945, als dank voor het ontlopen van het vreselijk lot dat het naburige Mortsel in 1943 bij bombardementen ten deel was gevallen – kort na de oprichting door vandalen onherstelbaar werd beschadigd, gooide alleen maar olie op het vuur.
“De tweede versie van het monument werd gelukkig wel met rust gelaten.”
Hoog bezoek
De creatie van de Garden City wijk,
onder leiding van de broers Hippoliet en Jules De Vos, kreeg heel wat weerklank, tot op het koninklijk paleis toe.
In die mate dat koningin Elisabeth
op 12 februari 1925 hoogstpersoonlijk een kijkje kwam nemen.
© HAE/Collectie familie Kussé
Een voor dit kort daarvoor nog braakliggend stukje niemandsland een onwaarschijnlijke eer.
Dat ze, naar verluidt,
in de De Burletlaan net dat ene huisje bezocht waar Frans de voertaal was,
zal wel puur toeval geweest zijn.
Hugo Tant:
”De zes oorspronkelijke woningtypes zijn nog altijd in de wijk terug te vinden.
“Ze kregen destijds een code van A tot F mee,
gebaseerd op de oppervlakte, het type voorgevel, het aantal verdiepingen enz.
“Dat er bewust niet naar uniformiteit werd gestreefd, had te maken met het feit dat men een sociale mix wilde bekomen en gettovorming uitsluiten.
“Aanvankelijk waren het allemaal huurwoningen, maar gaandeweg begonnen de mensen meer te verdienen, zodat ze hun eigen huisje konden kopen.
“Momenteel heeft de sociale woningmaatschappij nog altijd een handvol huisjes in haar portefeuille.
“Wie hier anno 2025 een huisje wil kopen,
kan beter niet treuzelen. Zelfs de kleinste woningen veranderen bijzonder snel van eigenaar.
“De kostprijs?
Die varieert van 275.000 euro voor een huisje van minder dan 100 m², waar nog heel veel werk aan is, tot een klein miljoen voor een mooi gerestaureerd hoekhuis.”
“Lange tijd mochten de huiseigenaren in de Garden City wijk hun huizen naar hartenlust verbouwen of er ongestoord ingrijpende veranderingen in aanbrengen.
“Maar de jongste tijd zijn er vanuit de gemeente toch meer officiële restricties van tel.
“Wat maakt dat een wandeling door de wijk je nog altijd een beetje terug in de tijd doet belanden.
Bewonersstemmen
André Lenaerts (95) vermoedt dat hij intussen de oudste nog levende oorspronkelijke bewoner van de Garden City is.
Hij werd vijf jaar na het bezoek van koningin Elisabeth aan de wijk geboren. Zijn ouders baatten er een kruidenierszaak uit op de hoek van de Pastoor Moonslaan en de D’Heldtlaan.
Hij herinnert zich nog goed de vele winkels die de wijk telde: bakkers, slagers, een kranten- en sigarenwinkel, een viswinkel, een kapper,
twee drogisten enz.
Die winkels hadden allemaal voldoende klandizie om te overleven. De komst van enkele warenhuizen in de ruimere omgeving betekende voor de meeste van deze winkels evenwel het einde.
Iedereen kende en vertrouwde elkaar. En als je iets nodig had, kon je het altijd wel bij de buren halen
André Lenaerts (95)
Bewoner
“Zelf noemden wij de wijk ‘den ouwen Elsdonk’ om ons te onderscheiden van de villawijk aan de andere kant van de Prins Boudewijnlaan.
“We hadden destijds een eigen feestcomité dat allerlei activiteiten organiseerde. En als er niets te doen was, zaten de mensen ’s avonds gewoon buiten met elkaar te praten. Iedereen kende en vertrouwde elkaar. En als je iets nodig had, kon je het altijd wel bij de buren lenen.
“De mensen maakten hier vooral veel plezier. Met hun eigen Ronde van Frankrijk bijvoorbeeld, waarin wijkbewoners in de gekste kleren rondreden.”
Dertigers Lander en Elien wonen intussen bijna zes jaar in een rijhuisje in de Pastoor Moonslaan. Hun gezinnetje breidde vorig jaar uit met dochtertje Julia.
Lander:
“Ik kende de wijk al voor we hier definitief kwamen wonen. Ik heb hier nog een tijdje met mijn broer in een huis gewoond, waar voordien onze zus haar intrek had genomen. Die woont intussen in een ander huis in de wijk. Er was dus al een zekere verbondenheid,
wat mij betreft.
“Samen met Elien heb ik anderhalf jaar in Antwerpen gewoond, maar ik had mijn zus de opdracht gegeven om de huizenmarkt hier goed in het oog te houden”, vertelt Lander.
De voornaamste troeven?
De rust, de afwezigheid van zwaar verkeer, het charmante karakter.
En de nabijheid van Fort 5, natuurlijkLander en Elien
Bewoners
“Ik kom uit een heel andere Edegemse wijk, maar ik was er direct van overtuigd dat we hier in de Garden City wijk als gezin iets moois konden uitbouwen”, vult Elien aan.
“De voornaamste troeven?
De rust, de afwezigheid van zwaar verkeer,
het charmante karakter.
“En de nabijheid van Fort 5 natuurlijk:
een gratis groene long voor de buurt.
Als het in de stad snikheet is, vind je hier gegarandeerd afkoeling.”
Zijn de huisjes niet wat klein?
“Dat valt eigenlijk best mee. Je mag naar achteren ook altijd wat uitbouwen.
Dus als je gezinnetje niet té groot wordt,
is het allemaal best te doen.
“We zijn geregeld buiten te vinden,
op een van de vele open ruimten.
“Er zijn hier ook buurtfeesten,
er is af en toe een rommelmarkt
en er is de jaarlijkse kunstmarkt op het
Armand Preud’hommeplein.
“Allemaal uitstekende gelegenheden om je buren wat beter te leren kennen.”
Nota
Omwille van het slechte weer werd de Kunsthappening in 2023 en 2024
in Hangar 27 georganiseerd.
© Historisch Archief Edegem
Veertigers Mattijs en Sofie en hun zesjarig zoontje Viktor wonen al enkele jaren aan de rand van Garden City, in de Sterrenlaan.
Sofie komt uit Wilrijk, Mattijs noemt zichzelf een ‘aangespoelde’ uit Keerbergen.
“Acht jaar geleden wilden we wat groter gaan wonen en zijn we deze regio gaan verkennen. Toen we hier op de Sterrenlaan uitkwamen, voelden we meteen positieve vibes.
“Het was er rustig, de huisjes en de straten vormden een charmant geheel.
En er waren toffe scholen in de buurt.
“Bingo! Een goede beslissing,
want sindsdien zijn de prijzen hier alleen maar gestegen. Zeker in het historische gedeelte van de wijk. Daar gaan we geregeld op wandel of trekken we met Viktor naar de pleintjes, waar hij vaak schoolkameraadjes tegenkomt.
“Wij doen met plezier aan de vele activiteiten mee: de nieuwjaarsdrink, de lenteschoonmaak, de zomerbar, de rommelmarkt, de speelstraat.
“Iedere reden lijkt voor de Sterrenlaan goed om een tentje op te zetten en ambiance
te creëren.
“Het is hier ook een goeie sociale mix.
Heel kindvriendelijk en gemoedelijk, zonder dat je voortdurend mekaars deur moet platlopen.”
Iedere reden lijkt voor de Sterrenlaan goed om een tentje op te zetten en ambiance te creëren
Mattijs en Sofie
Bewoners
Wielerpiste kent kortstondig leven
Aan de Sterrenlaan, ter hoogte van de kruising met de Struisbeeklaan, werd op 28 juni 1914 de Garden City Velodroom plechtig geopend.
De wielerpiste lag op gronden die ooit onderdeel uitmaakten van het parkgebied van het voormalige Elsdonckhof en waren eigendom van projectontwikkelaar NV Garden City du Nouveau Parc d’Anvers.
De latere naam voor de wijk was blijkbaar toen al in zwang.
Na de sluiting tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de wielerpiste in 1919 heropend en opgekalefaterd met het oog op de Olympische Spelen van 1920, die in Antwerpen werden gehouden.
Een zwanenzang, zo zou blijken.
De tickets waren te duur,
de accommodatie ondermaats.
Het matige succes van de hele onderneming maakte dat de installatie vanaf 1925 geleidelijk werd afgebroken.
Foor en bal in alle lokalen van de wijk
Elke eerste zondag voor de 21ste juli, werd in de Parklaan en de De Burletlaan de jaarlijkse kermis verwelkomd.
Ondanks alle gemeentelijke bepalingen bleef die hier traditioneel een volle week staan in plaats van de normale drie dagen.
Zeven dagen vol ambiance en vrolijkheid die de verbondenheid in de wijk extra
in de verf zetten.
Op wat nu het Armand Preud’hommeplein heet – zo genoemd omdat deze populaire componist van heimatliederen zijn laatste levensjaren in Edegem doorbracht en er in 1986 ook werd begraven – maar in de wijk decennialang het Korfbalplein werd genoemd,
stond in de jaren zestig en zeventig tijdens de kermis een grote tent.
Daarin organiseerde het lokale feestcomité tal van activiteiten voor jong en oud.
Poppenspel, clowns, kaartwedstrijden,
fietskoersen, een bloemencorso, volksspelen,
dans- en cabaretavonden, bal populaire:
aan het programma leek geen einde te komen.
Dat de plaatselijke handelaars zich die week tot gulle sponsors ontpopten, werd natuurlijk in dank aanvaard.
Een van de vaste bezoekers van Elsdonk-kermis was de jonge Michel Follet, die er op zijn website, niet zonder enige nostalgie,
naar verwijst.
Zo spreekt de tv- radiopresentator onder meer over een oude affiche met de tekst:
‘Gedurende de kermisweek:
foor en bal in alle lokalen van de wijk’.
In de Garden City was feesten geen loos begrip!
Erfgoeddag zet wijk in de kijker
Op Erfgoeddag, 27 april, staat in Edegem/Wilrijk de jarige Garden City wijk centraal.
Cultuurfunctionaris Dille Breemeersch
legt uit:
Er is een tentoonstelling in een van de originele huisjes in de Pastoor Moonslaan 19,
de ouderlijke woning van de familie Kussé.
Historisch Archief Edegem
vertelt er het verhaal van de wijk aan de hand van teksten, foto’s, luchtopnames, postkaarten,
bouwplannen en filmpjes.
De tentoonstelling is doorlopend geopend vanaf 10 uur.
Erfgoedgidsen
leiden geïnteresseerden rond
en voor de kinderen is er een speurtocht
door de wijk.
Omdat op deze Erfgoeddag sport en spel het centrale thema vormen, staan er ook spelen gepland zoals petanque en kubben.
Om 16 uur wordt er feestelijk afgesloten met taart voor iedereen op de Parantplaats,
het historische hart van de wijk.
Het project wordt vanuit Edegem gestuurd, maar er is voorafgaand een goede samenwerking geweest met het district Wilrijk en de heemkundige kring Wilrica.
Je hoeft echt niet uit de buurt te zijn,
om deze dag een kijkje te komen nemen.
Garden City is weliswaar geen écht beschermde wijk, maar mag gerust als erfgoed worden beschouwd.
De wijk heeft een bepaalde charme die nieuwe bewoners blijft lokken.“
zijn helemaal klaar voor Erfgoeddag. © rr
© Historisch Archief Edegem
Lees ook
Lees andere berichten in deze categorie
Bron: GVA