‘Deze kaste van beroepspolitici die de politiek mismeestert en dan een potje gaat jammeren over antipolitiek, die kaste mandaatmaniakken, die moet weg’.
Jonathan Holslag – De Morgen
´De verbitterde burger is de onontkoombare keerzijde van blunderende beroepspolitiek. De kloof is evenwel overbrugbaar´
Jonathan Holslag
Ilja Leonard Pfeijffer verwoordde vorige week zijn bezorgdheid over ondemocratische tendensen die in Italië door stegen waren, over de aanval van extreemrechts op de vrije pers en over de gasten van Genovese cafés die zich minder zorgen maken over hun democratie dan over het voetbal.
Dat die makke kunstgraskermis nog steeds zovelen in de ban houdt, heb ik nooit begrepen. Toen de oude Romeinen het over brood en spelen hadden, viel er in de theaters en de arena’s tenminste nog wat te beleven.
Ik wil dit betoog echter aanvatten door het beeld van een extreemrechtse aanval op de democratie bij te stellen.
De opmars van extreemrechts is vooral een gevolg van de verloedering van de democratie waarvoor de centrumpolitiek verantwoordelijk is.
Aanvallen op de democratie kunnen alleen worden afgeweerd als die verloedering stopt, wat dan weer pas kan als de centrumpolitiek de hand in eigen boezem steekt en haar opportunisme overstijgt.
Die diagnose heeft niet als doel de uitdaging van extremisme te minimaliseren, maar om de juiste remedie voor de kwaal te bepalen.
De remedie tegen de verzwakking van de democratie kan namelijk nooit uitsluitend bestaan uit verontwaardigd fulmineren tegen extremisme, uit het bestrijden van woede met nog meer woede.
Dat doet me denken aan priesters die ooit plagen bestreden met rituele duivelsuitdrijvingen.
Neen, de remedie kan alleen bestaan uit introspectie, toewijding, oprechtheid en meer rechtlijnigheid.
In dat opzicht zouden vier voorwaarden vervuld moeten worden om de veerkracht van de democratie te vergroten.
1. VERBOD OP CUMULS
De eerste voorwaarde om de democratie te herstellen betreft het herstel van het politieke centrum.
Ik ben scherp in dit oordeel, dat besef ik, maar het is de centrumpolitiek die verraad heeft gepleegd jegens onze democratie:
- Door postjespakkerij
- Door de volksverlakkerij van de schone schijn
- Door normvervaging
- Door vuilbekkerij
- Door de waanzinnige laksheid die mee verantwoordelijk is voor het groeiende onveiligheidsgevoel
- Door als dansende konijnen, panda’s en dragqueens de waardigheid van de democratie op het altaar van het vermaak te grabbel te gooien.
Dat de bevolking afstoot verschijnselen vertoont, is begrijpelijk. Dat ligt niet aan de democratie, maar aan het misbruik van de democratie.
Deze kaste van beroepspolitici die zich de politiek toe-eigent, mismeestert en vervolgens een potje gaat jammeren over antipolitiek, die kaste mandaatmaniakken, die moet weg.
Werkelijk: net zoals Silvio Berlusconi misschien de doodgraver was van de democratie in Italië, schaden manoeuvres als de lucratieve Europese pirouette van Charles Michel of de schijn-exit van Conner Rousseau onze democratie vooralsnog meer dan het autoritaire gedweep van enkele extremistische politici.
En neen, ik benadruk het opnieuw: dit is niet bedoeld als vergoelijking van extremisme.
Als aanzet tot herstel van het centrum zou er alvast een verbod op belangrijke politieke cumuls kunnen worden opgelegd.
Wellicht zouden we ook de totale duur van de politieke mandaten kunnen beperken tot pakweg twaalf of zestien jaar. Zo dwing je vernieuwing af.
Zouden we overigens de kiesdrempel niet verlagen, zodat politieke vernieuwing gemakkelijker kan plaatsgrijpen, en tezelfdertijd de kieskringen uitbreiden zodat we niet in lokale versnippering verzanden?
Ja maar, hoor je dan, gaat dat niet ten koste van onontbeerlijke ervaring en van politieke standvastigheid?
Het doel van een overtuigd democraat bestaat er echter in om zich de ervaring toe te eigenen, ze zo breed mogelijk te delen en nieuw talent ruimte te bieden.
En standvastigheid is in de huidige beroepspolitiek overigens ook ver te zoeken.
2. BETROKKEN BURGERS
De verbitterde burger is de onontkoombare keerzijde van blunderende beroepspolitiek. De kloof is evenwel overbrugbaar.
Om te beginnen wil nog steeds een meerderheid van burgers betrokken worden en de democratie handhaven als alternatief voor sterk leiderschap.
De World Values Survey leert ons dat het vertrouwen in de democratie zoek is, maar dat de meeste burgers in Europa nog steeds aan haar verknocht zijn.
Zo’n 70 procent voelt weinig voor een sterke leider die zich niets van verkiezingen of een parlement hoeft aan te trekken.
Een aanzienlijk deel van de burgers is nog steeds bereid om aan de democratie deel te nemen.
Onze stadsbarometer leert bijvoorbeeld dat 38 procent van de burgers bereid is om actief mee te praten over lokaal bestuur. Maar ze aarzelen begrijpelijkerwijs om zich aan partijen te wagen die bovenal een carrièrevehikel blijken van een handvol toppers.
Mijn ervaring is dat een aanzienlijk aantal burgers klaar staat om waardevolle kennis, kundigheid, tijd en passie te investeren in een politieke partij als zij daar de kans toe krijgen, medezeggenschap hebben en voelen dat het algemeen belang primeert.
Ik ervaar eveneens dat burgers in staat zijn hun persoonlijke gezichtspunt te overstijgen indien zij de kans krijgen om met anderen te reflecteren, te praten en te studeren.
Zo’n proces kan alleen tot stand komen in een democratische cultuur en als de deliberaties niet in de schaduw van één of enkele dominante personen plaatsvinden.
En, bovenal, zo’n proces kan alleen slagen als een groep burgers de tijd neemt en krijgt om in gesprek te gaan.
Het onderhouden van burgerlijke betrokkenheid, oprecht luisteren, wikken en wegen en zoeken naar een vergelijk vergt ontzettend veel energie.
Omdat het onderhouden van burgerlijke betrokkenheid zo veeleisend is, hoeft het eigenlijk niet te verbazen dat politici na een tijd vermoeid raken en autonomer willen werken.
Dit alleen al lijkt mij een reden om politieke mandaten in de tijd te beperken.
3. KWALITEITSVOL ONDERWIJS
Het cultiveren van burgerschap en een democratische cultuur zijn een belangrijke taak voor het onderwijs.
Het pleidooi voor die opdracht werd al geleverd door antieke denkers als Isocrates en Demosthenes, maar het was de Zuid-Afrikaanse leider Nelson Mandela die dit op een hoogst krachtige wijze samenvatte:
“Geen land kan zich ontwikkelen zonder burgers te vormen. De macht van onderwijs gaat veel verder dan economische vaardigheden, draagt bij aan natie-opbouw, verzoening en zorgt ervoor dat jongeren streven naar de best mogelijke vorming om ons later als de best mogelijke leiders te vertegenwoordigen.”
Het is belangrijk dat onze onderwijsinstellingen in de spiegel kijken.
Er zijn weinig andere instellingen die zo onophoudelijk jammeren over de verloedering van de democratie en zo verzaken aan hun eigen taak om de democratie te verstevigen.
Aan de universiteit voel ik aan dat de studenten hunkeren naar gelegenheden om met elkaar in dialoog te treden, te reflecteren over de samenleving, hun kritisch denkvermogen aan te scherpen, maar dat daar door schaalvergroting elk jaar minder gelegenheid toe bestaat en dat docenten in de lespraktijk bijna ontmoedigd worden om te bewerkstelligen waar hun instellingen beweren voor te staan.
Net zoals de centrumpartijen meten veel onderwijsinstellingen zich een morele superioriteit aan ten aanzien van extremisme, zonder hun eigen verantwoordelijkheid ten volle op te nemen.
Verontwaardiging wordt dan niet meer dan uiterlijk vertoon.
Om burgerschap in het onderwijs te ontwikkelen moeten onderwijsinstellingen, net zoals de centrumpartijen, eerst en vooral meer morele eerlijkheid aan de dag leggen.
Daarna dienen zij nog meer stappen te zetten in de omslag van massaonderwijs naar kwaliteitsvol onderwijs, waarin kritisch denken en persoonlijk engagement centraal staan.
Tot slot moet in die herwonnen geborgenheid meer gewerkt worden aan onmisbare vaardigheden en houdingen, zoals luisterbereidheid, verantwoordelijkheidszin en bovenal het vermogen om in complexe situaties te volharden in de zoektocht naar wat goed is.
4. HIJGERIGE MEDIA
Hetzelfde is van toepassing op de pers.
Ilja meldt dat kritische journalisten van de Italiaanse staatsomroep Rai zijn ontslagen en suggereert terecht dat de vrije pers het eerste slachtoffer is van extremisme en autoritarisme.
Maar wat vermag de pers nog om haar rol als hoeder van de democratie te handhaven?
Welk gezag heeft de pers nog wanneer politieke verslaggeving steeds meer op sportverslaggeving begint te lijken, wanneer sensatie en clickbaits doorslaggevender zijn dan inhoud, wanneer er hijgerig verslag wordt uitgebracht over politieke spelletjes en amper nog gewichtig uit de doeken wordt gedaan hoe doeltreffend het beleid is.
Waar is de ruimte voor onderzoeksjournalistiek?
Het vertrouwen in de pers is in veel landen gering en sinds 2015 afgekalfd: vaak nog voor extreme politici ook maar de kans kregen om toe te slaan.
Ook hier is introspectie op zijn plaats.
Is het niet pervers hoe de pers het politiek tribalisme aanklaagt om vervolgens olie op het vuur te gieten door politici als in een hanengevecht tegen elkaar op te zetten en zelf niet veel moeite te doen om het publiek op een beheerste wijze te informeren over belangrijke feiten, cijfers en trends?
Onderzoeksjournalistiek, dat hebben we nodig, duiding met feiten en cijfers.
“Wij zijn zelf het grote arsenaal van de democratie”, verklaarde president Franklin Roosevelt in 1940.
“En voor ons is deze uitdaging even groot als die van oorlog. We moeten onszelf met dezelfde verbetenheid aan onze democratie wijden, met dezelfde urgentie, met dezelfde begeestering van patriottisme en opoffering, als wij zouden tonen tijdens een oorlog.”
Die woorden zijn vandaag opnieuw van toepassing.
Maar als iets ons slaapwandelend naar de dictatuur leidt, zoals Ilja dat uitdrukt, dan zijn dat vooralsnog de centrumpolitiek, onderwijsinstellingen en mediahuizen voor wie het bekritiseren van de extremen een gemakkelijker alternatief is dan het moeizame verstevigen van de gematigde krachten in onze samenleving.
De gematigdheid is gemakzuchtig geworden.
Maar ik wanhoop niet. Veel burgers staan klaar om hun rol te spelen, tenminste als zij daartoe de kans krijgen.
Beeld Wouter Maeckelberghe
Lees ook
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind meer berichten van
Bron: De Morgen