In Afscheid van de handkus laat Benno Barnard niet alleen lyriek uit zijn pen lekken, maar ook vitriool. Dat levert nooit gevaar op, aangezien hij uitdrukkelijk waarschuwt voor een al te letterlijke lezing.
Harold Polis – De Standaard
4 februari 2023
Orthodoxie voor beginners
Ook in het nieuwe literaire dagboek van Benno Barnard gaat de beschaving ten onder.
De inval van de Russen in Oekraïne belooft weinig goeds voor de toekomst van Europa, noteert hij. ‘Maar die was toch al voorbij.’
Er wordt flink wat retorisch vuurwerk afgestoken in Afscheid van de handkus, hoofdzakelijk om de uitzonderingspositie van de verteller te verdedigen.
‘Ah, la fatigue du nord! Een ongewone vermoeidheid overvalt me, een weerzin tegen dit heden, dat het mijne niet is.’
Ook journalisten, postmoderne twijfelaars, de Europese Unie en een hele rist lagere ambtenaren krijgen de volle laag, ja zelfs wijlen Bernard Dewulf ontvangt een eresalvo.
‘Hij had de neiging te veel suiker door zijn stijl te roeren.’
Barnard laat niet alleen lyriek uit zijn pen lekken, maar ook vitriool. Dat levert nooit gevaar op, aangezien hij uitdrukkelijk waarschuwt voor een te letterlijke lezing.
Afscheid van de handkus is bedoeld voor lezers ‘die intelligent genoeg zijn om te beseffen dat het woord “ik” in een literaire tekst altijd een personage is’.
Er is aan deze succesvolle autobiografische constructie niet veel veranderd sinds Het gat in de wereld, de centrale prozatekst uit Barnards oeuvre die exact dertig jaar geleden verscheen.
Barnard probeerde toen ook al de logica van zijn beeldende taal te volgen om andere werkelijkheden op te bouwen.
Zijn obsessie met alter ego’s, Mitteleuropa en de Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije draait nog steeds op volle toeren.
‘Mijn levenswerk bestaat tenslotte uit pogingen gisteren te reconstrueren’, stelt hij in Afscheid van de handkus.
Gelijktijdig met dit dagboekdeel heeft Barnard een korte roman geschreven waarin dezelfde thema’s en inzichten terugkomen.
Die twee teksten worden na elkaar afgedrukt. Barnard bestempelt de roman zelf als een anagram van het dagboek. Dat veronderstelt een speelse beknoptheid die niet het sterke punt is van Afscheid van de handkus.
Ruïneus
Het gisteren van Barnard wordt alleen maar groter en ruïneuzer naarmate de afstand tot het mythische beginpunt toeneemt.
Om te behouden wat zienderogen verdwijnt, volstaat het niet meer om zich met schoonheid, ironie of welvaart te verdoven.
‘De taal weet altijd meer dan ik – zij verbindt me met het voorgeslacht, en in haar etymologie circuleert onze wijsheid.’
Als schrijver beperkt Barnard zich niet meer tot het behoeden van een raadsel dat ons kwelt door de afwezigheid van betekenis.
De nostalgicus heeft zich ontpopt tot een metafysicus die vecht voor zijn heilige grond.
Barnard verzoent die positie overigens probleemloos met het progressief conservatisme van het voormalige Nieuw Wereldtijdschrift, waarvan hij redactielid was.
Bij de zich langzaamaan voltrekkende catastrofe vallen er in Afscheid van de handkus geen slachtoffers, behalve de leeslamp van zijn vader die door een onhandige poetsvrouw van tafel wordt geduwd. Geen erg.
De ware erfstukken in het verhaal zijn de herinneringen aan de theoloog en predikant Willem Barnard, aka de dichter Guillaume van de Graft.
Vader Barnard is een monumentale figuur in wiens schaduw de zoon tot zijn laatste ademtocht trouw zal postvatten.
Het postume gesprek dat de zoon met de vader voert, bereikt een zeggingskracht die het uittilt boven anekdotiek.
Barnard voegt er een extra dimensie aan toe door de bocht naar de transcendentie te nemen. Hij is nu een habitué van de zondagsmis.
Anglicaan
De anglicaanse kerk waartoe Barnard zich rekent, vormt een derde weg, netjes tussen het rooms-katholieke Rome en de protestanten in.
Barnard staat ver van het activisme van Paulus of de koortsige profetieën van Jesaja.
Zijn agnosticisme is een gevoel dat zich situeert tussen het Rozendaal van zijn jeugd en Bede, het dorp in East Sussex waar Barnard woont en werkt.
Bijna lijkt God in Afscheid van de handkus een stijlfiguur. Wat betekent geloof dan nog?
Rémi Brague heeft ooit het onderscheid gemaakt tussen christenen en christianisten. Een volgeling van Christus proberen te zijn is niet hetzelfde als zich beroemen op de christelijke beschaving.
Kant-en-klaar cultuurchristendom is een populaire snack in reactionaire fastfoodketens. De Bergrede is toch andere koek.
De God van Barnard hult zich echter in een geraffineerde stilte. Hij verbergt zich of is zo onvindbaar dat Barnard er zich niet over kan uitspreken.
Dankzij de liturgie voelt Barnard zich verbonden met zijn geliefde doden: zijn ouders en zijn dochter die op negentienjarige leeftijd bij een ongeval overleed.
‘Het geheim van de verlossing is de herinnering’, schrijft Barnard.
Dat geldt evenzeer voor zijn literatuur.
Lees ook
Bron: De Standaard