Vincent Scheltiens is historicus (Universiteit Antwerpen) en coauteur van Extreemrechts. De geschiedenis herhaalt zich niet (op dezelfde manier). Hij antwoordt Joël De Ceulaer: kan je het succes van Vlaams Belang afmeten aan de kracht of zwakte van zijn politieke tegenstrevers?
Vincent Scheltiens – De Morgen
Dag Joël De Ceulaer,
“Zoals schelden niet helpt, kritiek niet helpt en negeren niet helpt, zo helpt ook ontmaskeren (…) nog altijd niet”, schreef je dit weekend over het langdurige electorale succes van Vlaams Belang.
Volgens jou is de strijd tegen Vlaams Belang een politieke strijd: een strijd die niet zozeer de media maar vooral politici moeten voeren.
Zeker, Vlaams Belang is hardnekkig. Maar kan je het succes en de taaiheid van deze partij louter verklaren door de balans op te maken van wat de Vlaamse politiek en media sinds 1988 deden, nalieten of ophielden te doen?
Kan je het succes van VB afmeten op basis van de kracht of zwakte van zijn politieke tegenstrevers?
Het antwoord luidt nee… en ja. Je leest het goed, er komt nuance.
Er bestaat inzake de hardnekkige aanwezigheid van extreemrechts geen specifieke Vlaamse ‘fataliteit’, zoals er geen specifieke Waalse ‘immuniteit’ is. Als dat zo was, dan konden we niet begrijpen waarom zowat overal in Europa en daarbuiten extreemrechts in dit tijdsgewricht helaas excellente scores haalt.
Dat zowel haves als havenots vandaag overwegen om op extreemrechts te stemmen valt grotendeels te herleiden tot de kern van de boodschap die elk van deze partijen, onafgezien van hun grote onderlinge heterogeniteit, deelt.
Die boodschap, hun maatschappijproject, is tweeledig.
Eerst grenzen hard afbakenen, fysiek en ideëel, op elk niveau. Europa als zogenaamde wieg en baken van westerse beschaving, de natie of de subnatie naargelang het om Le Pen of Van Grieken gaat.
Ten tweede, intern homogeniseren. Door de bevolking op te delen, te zuiveren. Eigen volk eerst, de rest in een ondergeschikt en liefst tijdelijk statuut, anderen terugsturen.
Een programma dat ideologisch steunt op twee pijlers: racisme en eng nationalisme.
Met dat project kan je vandaag in uiteenlopende lagen van de bevolking aantrekkingskracht uitoefenen.
Voor conservatief denkenden is er de belofte van herstel van orde en rust, vaak met een nostalgische tint. Zij die sociaal-economisch het water aan de lippen hebben en revolteren, vallen voor de aankondiging van een grote kuis: de elite moet weg, alles moet anders.
Waarom?
In essentie door de manier waarop een boze geglobaliseerde wereld de afgelopen decennia met een kwalitatief sterkere impact dan voorheen het intieme leven van de mensen binnendrong en, al was het maar in het hoofd, destabiliseerde.
Blik terug.
- Een zakenbank aan de overkant van de oceaan valt om? Even later betalen we om onze eigen banken rechtop te houden.
- Oorlogen in verre landen die we amper op een kaart kunnen situeren? Na enkele weken staan de vluchtelingen op onze eigen drempel.
- Iets met een vleermuis in een labo in een Chinese provincie waarvan we nooit eerder hoorden? Even later zitten we met zijn allen opgesloten, lockdown.
Het is deze grote ‘terugplooigedachte’ als antwoord op elke reële uitdaging die de sterke rugwind vormt die extreemrechts in Europa en daarbuiten winst oplevert.
Dat kan des te makkelijker omdat links daar niet hetzelfde ‘absolute’ verhaal tegenover kan zetten.
De grote verhalen van links zijn aan het eind van de vorige eeuw met het dubbele failliet van het stalinisme en de voor het neoliberalisme gecapituleerde sociaaldemocratie in panne gevallen.
Het extreemrechtse succes is anderzijds wél specifiek Vlaams. Om vlotter electoraal succes te hebben en genormaliseerd te worden, heb je nood aan ‘legitimiteit’ in je staat of regio. Een aanvaarde of getolereerde inbedding.
VB heeft dat als onderdeel van het Vlaams-nationalisme, met zijn historische wortels bij de vermeende good guys die een foute binnenweg namen maar een eerbaar geachte eindbestemming hadden, rond de gewaande hardvochtigheid van de Belgische staat.
De oorlog speelt (haast) niet meer, maar het ressentiment tegenover België blijft een ‘gelegitimeerde’ brandstof.
In Wallonië heeft extreemrechts diezelfde inbedding niet, hoewel er ook daar vruchtbare grond is voor de extreemrechtse terugplooigedachte.
In Spanje kan je VOX en het gemak waarmee het politiek gedijt evenmin begrijpen zonder te kijken naar hoe de pagina van nagenoeg vier decennia Franco-dictatuur werd omgeslagen zonder collectief gelezen te zijn en hoe het franquisme daardoor altijd een ‘legitimering’ bleef behouden.
Je kan dus de hardnekkigheid pas vatten als je de internationale en historische context meeneemt en de loutere Vlaamse paden verbreedt.
LEUGENACHTIG
Los van electorale schommelingen kan je die grondoorzaken pas echt aanpakken als je de mensen ten eerste een even ‘groot’, veilig, bovenlokaal alternatief biedt dat, in schrille tegenstelling tot dat van extreemrechts, niet irrealistisch en leugenachtig is.
Elke demograaf kan je immers vertellen dat diversiteit enkel zal toenemen. Tenzij je er een Noord-Koreaanse gevangenis van maakt of het Endlösungspad opgaat zoals de Franse presidentskandidaat Eric Zemmour (hij wilde één miljoen mensen deporteren) kan je een land niet afsluiten.
We moeten opnieuw beginnen te zeggen dat VB quatsch vertelt en enkel ellende en chaos zal veroorzaken.
De verdedigingslijn, gisteren en vandaag, is die van de status quo, een pleidooi voor het politieke centrum, alias dé (formele) democratie. Dat werkt niet. De ontevredenen situeren dáár immers de bron van het kwaad.
Het beleid overtuigt niet, het centrum vertoeft in een diepe structurele crisis en loopt leeg. Wie veertig jaar geleden in eender welk Vlaams café zou hebben voorspeld dat in de peilingen van 2023 de CVP lager zou scoren dan AMADA zou op water en hoongelach in plaats van pils getrakteerd zijn.
Het ijkpunt van elke democraat moet overigens niet het politieke centrum zijn, maar de democratische en sociale rechten en vrijheden en een aantal afspraken en instituten die daarop gebouwd zijn (zoals de scheiding der machten) en hoe iedereen zich daartegenover verhoudt.
Noteer het verschil: de dynamische, bottom-upinterpretatie van onze democratie.
In de formele democratie van onze in Europa zo geapprecieerde grondwet van 1831 bestond geen leerplicht en moest je arbeiderskinderen onder weefgetouwen of in mijnschachten gaan zoeken. Hun vaders hadden geen stemrecht. Hun moeders hadden niks.
Het centrum of ‘dé democratie’ heeft daar niks aan gedaan, de sociale strijd des te meer.
In dé formele democratie van dit land moesten vrouwen tot 1976 wachten om zonder toestemming van hun echtgenoot een bankrekening te openen. Toch waren we ook in 1975 formeel een democratie.
Er is nood aan programma’s en discoursen – en daaropvolgend ook beleid – die het bloedeloze centrum verlaten en woede, ontreddering, angsten, twijfel, onbehagen, machteloosheid capteren en een nieuwe sense of belonging bouwen die is ingebed in een sterk sociaal weefsel met uitgebreide openbare dienstverlening.
De radicalere versies van Olof Palme of Joop den Uyl vóór de sociaaldemocratische afslag naar het sociaalliberalisme, zonder paternalisme en betutteling, zonder dogmatisme of hang naar marginaliserende zuiverheid, in een krachtig Europees perspectief. En daarin massaal investeren.
De media? Uiteraard werd door de media de ophaalbrug naar extreemrechts neergehaald. Dat gaat des te vlotter als je, overal in Europa overigens, een overlapping krijgt tussen centrumrechts en extreemrechts.
Kijk naar Finland of Zweden, naar de strategie van de Partido Popular vandaag in Spanje. Kijk verdorie naar het discours van N-VA (daarom nog niet de coalitiekeuze).
VAKBOND
In jouw stuk, Joël, heb je het over slechts twee actoren: media en politiek.
Akkoord, politieke verkiezingen zijn een specifieke oefening die door specifieke actoren wordt gehouden. Maar je ontslaat de media van elke verdere verantwoordelijkheid en legt de hete aardappel bij de politiek.
Gelukkig bestaat een democratische samenleving uit meerdere actoren, anders waren we ook niet aan onze democratische en sociale rechten en vrijheden gekomen.
Zo tellen in Vlaanderen de twee grote vakbonden, ACV en ABVV, een kleine twee miljoen hoofdzakelijk papieren leden. Maar ze tellen ook tienduizenden actieve leden en afgevaardigden op duizenden werkvloeren.
Met dat unieke potentieel, met deze innige nabijheid en alomtegenwoordigheid, kunnen ze hun collega’s op het werk benaderen met de ontmaskering van het extreemrechtse sociaal-nativisme als speerpunt. Zonder moralisme en paternalisme. Vanuit de reële materiële belangen de leugens en hypocrisie van extreemrechts weerleggen.
Deze regio telt ook werkgevers die zweren bij het adagium dat de politieke kat, zwart of grijs, muizen moet vangen. Maar een toename van racisme en discriminatie met zever en ambras op de werkvloer is niet interessant voor de productiviteit.
Het afkondigen van een absolute migratiestop druist in tegen de wens van werkgevers om soepel om te gaan met de arbeidsmarkt (en segmenten ervan tegen elkaar uit te spelen).
Maar wat gezegd van het voornemen van VB om een deel van een EU-lidstaat af te splitsen om niet door de EU en misschien zelfs niet de eurozone erkend te worden?
Denk aan de drieduizend Catalaanse ondernemingen, de twee banken voorop, die in de laatste rechte lijn van de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring van 2017 hun administratieve zetel alvast buiten Catalonië vestigden.
Er is gelukkig nog wel kruid gewassen tegen het VB.
Menselijk oké, Joël, als je het opgeeft. Maar je verbaasde me met je aanvankelijke verontwaardiging op Twitter over de uithaal richting VB van Sven Gatz.
Jouw, mijn en ieders verontwaardiging moet steeds worden getriggerd door de onophoudelijke racistische provocaties van de Van Griekens, Passen, Brusselmansen en tutti quanti die vandaag bij menigeen uit vermoeidheid, moedeloosheid en onbegrip over de reële democratie steeds vlotter passeren.
Schaar je niet, nooit, bij die andere herauten van de formalismen (en niet de reële rechten en vrijheden) die zich nog slechts kunnen verontwaardigen als een fascist bij zijn naam genoemd wordt, als een complotdenker de toegang tot een universiteit dreigt te worden geweigerd.
Blijf weg van deze formalisten die zich trots opwerpen als vechter voor het recht op kwetsen, stigmatiseren, discrimineren van bevolkingsdelen door het hedendaagse functionele equivalent van de fascisten van de vorige eeuw.
Jij weet, Joël, dat afbraak van de sociale en democratische rechten en vrijheden vaak vanuit de formele democratie met wiskundig onberispelijke meerderheden werd beslist.
Ze zijn er in Polen en Hongarije zelfs mee bezig.
Ook bij ons, als straks de wet-Van Quickenborne over ‘amokmakers’ tegen sociaal protest zal worden ingezet. Trek die ophaalbrug weer op.
Warme groet,
Vincent Scheltiens
Beeld Stefaan Temmerman – Tim Dirven
Lees ook
Selecteer hieronder alle andere berichten in deze categorie of kies een onderwerp
Bron: De Morgen