Een ‘flinkse lijn’ aanhouden inzake migratie en integratie: de Duitse politicoloog Tarik Abou-Chadi zou het Conner Rousseau en Vooruit niet aanraden. Hij meent dat ze juist dringend jongeren aan moeten trekken via een progressievere agenda. ‘Socialistische partijen miskeken zich op de groene beweging, ze dreigen dat opnieuw te doen met Black Lives Matter.’
Jan-Frederik Abbeloos – De Standaard
Zijn podcast Transformation of European politics werd door Europa-kenner Caroline de Gruyter geroemd in deze krant. En het tijdschrift Samenleving en Politiek omschreef hem recent nog als ‘zowat de belangrijkste kenner van sociaaldemocratische partijen in Europa’.
Een interview met de Duitse politicoloog Tarik Abou-Chadi drong zich dus op. Sinds oktober 2021 is Abou-Chadi professor Europese politiek aan de universiteit van Oxford. Eerder was hij actief aan de Humboldt universiteit van Berlijn, de UvA in Amsterdam en aan de universiteit van Zürich.
Los van die academische adelbrieven staat Abou-Chadi op de internationale radar vanwege zijn opvallende analyse van de neergang van de sociaaldemocratie in Europa.
De jonge Duitser gaat fors in tegen het intussen breed navertelde verhaal dat linkse partijen vooral kiezers zagen en zien wegtrekken richting uiterst rechts. Wat meteen inhoudt dat socialisten aller lande dringend de zogenaamde ‘flinkse’ lijn inzake migratie en integratie zouden moeten bewandelen, met standpunten die dichter aansluiten bij rechts dan bij bijvoorbeeld groene partijen.
Dat is een volstrekt foute analyse, zo betoogde Abou-Chadi vorig jaar samen met collega’s Reto Mitteregger en Cas Mudde in een druk besproken studie voor de Friedrich Ebert Stiftung, een Duitse denktank die aanschuurt bij de sociaaldemocratische partij SPD.
Nochtans lijken veel Europese socialisten zelf overtuigd van die ‘flinkse’ lezing.
‘Dat snap ik wel. De groei van uiterst tot radicaal-rechts in Europa en de neergang van de sociaaldemocratie vonden in veel landen ook gelijktijdig plaats. Dan is het verleidelijk om te denken dat ze met elkaar verbonden zijn.
‘Het is een verhaal dat men ook graag verkondigt op rechts: de sociaaldemocraten zijn de gewone mensen vergeten, die door de globalisering zijn achtergelaten. Zeker na 2016 was dat met de komst van Trump en de Brexit een uiterst populair narratief.’
‘Dat lijkt ook nog eens bevestigd te worden als je weet dat radicaal rechts vooral lager geschoolde mensen aantrekt, mensen van wie je zou kunnen veronderstellen dat ze vroeger tot de arbeidersklasse of lagere middenklasse werden gerekend. Het lijkt logisch dat die groep weggetrokken is van de sociaaldemocraten naar de rechterkant.’
Maar dat is dus niet zo, zegt u
‘Wel, hoe logisch die lezing ook klinkt, ze strookt niet met de data die we hebben. Met een team van Europese en Amerikaanse politicologen verzamelden we twintig jaar electoraal onderzoek waarin mensen gevraagd wordt op wie ze stemden en zullen stemmen. Al moet ik bekennen dat we België nog niet bekeken hebben.
‘Maar voor landen als Duitsland, Oostenrijk, Nederland en Frankrijk zien we slechts een beperkt aantal kiezers dat de sociaaldemocraten inruilde voor radicaal-rechts.’
‘Kijk naar de ondergang van de PvdA in Nederland en de PS in Frankrijk. Vooral in 2017 kregen die partijen slaag. Maar niet zozeer door kiezers te verliezen aan rechtse partijen, wel aan bijvoorbeeld GroenLinks en D66 in Nederland. In Frankrijk snoepte huidig president Emmanuel Macron vooral kiezers af van de PS.’
‘Voor Duitsland, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk hebben we trouwens data die verder teruggaan. En ook daar stellen we geen grote shift vast richting uiterst of radicaal-rechts.
‘Kijken we naar het sociologische profiel van die kiezers, dan verloren de sociaaldemocraten niet zozeer het typische arbeidersklasseprofiel, maar eerder de hoger opgeleide aanhangers.
‘Die kiezers, en dan vooral vrouwen, vertrokken naar groene of links-liberale partijen. En erger dan dat verlies, was dat de sociaaldemocraten geen nieuwe profielen konden aantrekken.’
Als uw analyse klopt, waar haalde radicaal rechts dan zijn kiezers vandaan?
‘Ik zie twee bronnen. Ten eerste hebben ze nieuwe kiezers kunnen lokken, mensen die zich voordien politiek dakloos voelden of niet stemden. En daarnaast hebben ze vooral kiezers van conservatieve en centrumrechtse partijen aangetrokken.
‘Het is ook duidelijk dat radicaal-rechts nu toch al even aanwezig is in het politieke landschap. Het Oostenrijkse FPÖ had zijn beste uitslag in 1999, 23 jaar geleden.
´Ook het Vlaams Belang bestaat al lang. Die partijen hebben dus hun eigen electoraat uitgebouwd. Doen alsof die nog altijd ten koste gaan van de socialisten is wat vreemd.’
‘In plaats van standpunten te kopiëren, moet links zelf socio-economische thema’s activeren. Politiek draait om meer dan de breuklijn tussen een open en een gesloten gemeenschap’
Tarik Abou-Chadi
‘De kiezers die destijds actief zijn weggetrokken, die zijn er vaak niet meer. En de nieuwe kiezers die zich aandienen, beantwoorden niet meer aan het klassieke patroon van arbeiderskinderen die bij wijze van spreken rechtstreeks uit de mijn komen en op de sociaaldemocraten zouden moeten stemmen.
‘Focussen op wat links zou verliezen aan rechts, is het foute debat voeren. Veel belangrijker is te weten waarom sociaaldemocraten zo moeilijk nieuwe kiezers aantrekken.’
Wat moeten ze dan doen? Er wordt toch naar Denemarken gekeken, waar de socialisten met hun flinkse lijn wel scoren?
‘Ik ben voor alle duidelijkheid geen politiek consultant. Dat is zoals vragen aan een econoom welke aandelen je moet kopen. (lacht)
‘Ik zie wel een paar zaken. Zo moet je oppassen met de claim dat de Deense socialisten verkiezingen winnen. Eigenlijk blijven ze sinds 2005 rond dezelfde score hangen, nadat ze fors hadden verloren in 2001.
‘Maar doordat andere socialistische partijen nog meer zijn gaan verliezen, zijn alle andere socialistische partijen eens naar Denemarken gaan kijken ter inspiratie. Al heb ik de indruk dat die aantrekkingskracht wat verdwenen is.’
Waarom?
‘Omdat je ziet dat het anders kan. De Duitse SPD deed het in 2021 even goed als de Deense sociaaldemocraten in 2019, zelfs wat beter.
‘En dat deden ze zeker niet via een anti-migratieprogramma, wel met het meest progressieve programma in decennia. Ook het Spaanse en Portugese succes van de socialisten leest anders.’
‘In Oostenrijk zie je diezelfde beweging, na jaren van discussie of de SPÖ niet wat meer tegen rechts moest aanleunen. Anderhalf jaar geleden hadden we de grote problemen van de Oostenrijkse sociaaldemocraten besproken, vandaag staan ze voorop in de peilingen, geholpen door het brokkenparcours van Sebastian Kurz.
‘Het is dus altijd gevaarlijk om concrete, aan verkiezingen verbonden, adviezen te geven. Zoveel hangt af van de context waarin de sociaaldemocraten zich moeten profileren.’
Maar u zegt wel dat een flinkse lijn een vergissing is.
‘Om wat los te komen van de specifieke context waarin verkiezingen plaatsvinden, hebben we een onderzoek gedaan in Duitsland, Oostenrijk, Zwiterland, Zweden, Denemarken en Spanje.
‘We hebben in elk van die landen potentieel linkse kiezers een typisch sociaaldemocratisch programma voorgelegd. Wanneer we dat dan specifiek voor culturele kwesties zoals migratie, integratie, klimaat of genderissues aanpasten met meer conservatieve standpunten, dan zagen we dat mensen eerder afhaakten.
‘Sterk inzetten op het inperken van het aantal migranten, maakte het net minder waarschijnlijk dat een sociaaldemocratische kiezer ook effectief voor die partij kiest.’
De sociaaldemocratie zal dus ethisch en cultureel progressief zijn of niet?
‘De enige duurzame optie voor sociaaldemocraten is denk ik het voeren van een progressieve politiek. Zo niet, zullen ze alleen meer kiezers verliezen aan andere progressieve partijen, hetzij links-liberalen, groenen of radicaal links.
‘Het is ook een generatiekwestie.
‘Sociaaldemocraten zijn de voorbije tien jaar erg slecht geworden in het bereiken van jongere kiezers. Dat Olaf Scholz nu bondskanselier is, is dankzij steun van de gepensioneerden. Ook de PvdA in Nederland heeft een erg oud electoraat. Dat is dus geen blijvende basis.
‘De gedachte dat jongeren, eens ze ouder zijn, dan wel op sociaaldemocraten zullen stemmen, klopt niet. Ze zullen actief bereikt moeten worden.’
Beeld Heiko Prigge/Republik
Hoe?
‘Wel, daar zit de crux. Jongeren zijn vandaag vaker hoger opgeleid, hebben flexibelere jobs en staan progressiever in het leven. Een typisch working class-discours over de volgende pensioenhervorming zal hen niet sterk motiveren. Wel een duidelijke boodschap over klimaatverandering, gendergelijkheid, racisme, dat soort zaken.’
‘We hebben al eens op dit punt gestaan. In de jaren 70 miskeken veel socialisten zich op de nieuwe sociale bewegingen, zoals de groene beweging. De sociaaldemocratie was de logische thuishaven geweest voor veel van die jonge activisten. Maar socialistische partijen slaagden er niet in om dat activisme te integreren in hun werking en programma. En dus kreeg je de groene partijen.’
En vandaag?
‘Vandaag dreigen ze opnieuw de energie te missen die bewegingen zoals Black Lives Matter vrijmaken, ook al zijn die veel minder sterk georganiseerd.
‘Dus ja, het lijkt me noodzakelijk om progressief te zijn, de vraag is of het zal volstaan en of het tij nog gekeerd kan worden onder de vlag van de sociaaldemocratie. In Nederland heb ik mijn twijfels. Een fusie van de PvdA met GroenLinks kan er wel eens levensnoodzakelijk worden.’
Een sociaaldemocratisch reveil is niet gegarandeerd.
‘De vraag is wat het in deze politiek versnipperde tijden nog betekent om een verkiezing te winnen. Veertig procent van de stemmen halen, dat is verleden tijd, zeker voor de sociaaldemocraten. Misschien dat het uitzonderlijk ergens nog eens gebeurt, maar de trend gaat duidelijk de andere richting uit.
‘In zo’n gefragmenteerd landschap moeten partijen bij de bepaling van hun programma meer en meer trade-offs maken: welke kiezers kunnen we winnen, welke niet? De tijd van de massapartijen met voor elk wat wils in het programma is voorbij.’
‘Jongeren zijn nu vaker hoger opgeleid. Een typisch working class-discours zal hen niet sterk motiveren. Heldere standpunten over het klimaat, gendergelijkheid en racisme wel’
Tarik Abou-Chadi
Betekent het dat linkse partijen, of de socialisten in het bijzonder, niet moeten proberen om rechtse kiezers terug te halen?
‘Zeker niet. Maar makkelijk zal het niet zijn. De meeste mensen die radicaal-rechts stemmen, doen dat met veel overtuiging en zijn dus niet eenvoudig terug te halen.
‘De Deense sociaaldemocraten hebben het geprobeerd, en haalden misschien tien procent van de radicaal-rechtse stemmen terug. Maar hoeveel stemmen kostte dat elders?
‘In Duitsland zagen we dat de groenen bij de laatste verkiezingen wel een aanzienlijk aantal kiezers vanop centrumrechts hebben overtuigd. Daar is meer mogelijk.’
Maar door trouw te blijven aan hun programma?
‘Absoluut. Dat is net het punt. In plaats van bepaalde standpunten te kopiëren, moeten linkse partijen zelf socio-economische politieke thema’s activeren.
‘De gedachte dat politiek voortaan alleen nog draait om de culturele breuklijn van een open versus een gesloten samenleving, klopt niet.
‘Er zijn verschillende breuklijnen, alleen is de vraag welke centraal komt te staan in het debat. De typisch links-rechtstegenstelling rond herverdeling en de rol van de overheid daarin is zeker niet weg. Dat zien we trouwens volop gebeuren. Vandaag liggen de burgers opnieuw wakker van herverdeling en koopkracht, eerder dan van migratie.’
Dat garandeert geen succes. Ook na de financiële crisis van 2008 stonden die thema’s hoog op de agenda. Links verkwanselde die kans glansrijk.
‘Aha, maar het interessante is dat de sociaaldemocratische partijen in Europa ook toen heel hard mainstream rechtse standpunten kopieerden. Ze gingen veel te veel mee in de austerity-agenda, met harde bezuinigingen.’
De Nederlandse socialistische minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem verpersoonlijkte die keuze.
‘Exact, als je iemand buiten Nederland vraagt tot welke partij ‘mister austerity’ Dijsselbloem behoort, dan denk ik niet dat die persoon snel aan de socialisten zal denken (lacht). Maar hij was niet alleen.
‘Besparingen en strengheid waren het enige mogelijke antwoord op de crisis. Hoogstens moest het “verantwoord” gebeuren. En veel sociaaldemocraten zaten daarbij ook nog eens aan de knoppen, waardoor ze het systeem moeilijk konden uitdagen.
‘Die rol van uitdager konden populisten op links en rechts geloofwaardiger opnemen. Die laatsten konden vervolgens kapitaliseren op de migratiecrisis, waar ook het gevoel heerste dat er geen alternatief was voor de Europese migratiepolitiek.’
Zal het nu anders lopen? Links lijkt opnieuw te zoeken naar een kompas te midden van een energiecrisis, oplopende inflatie en een oorlog in Oekraïne.
‘Wel, veel Europese regeringen reageerden economisch gesproken al veel minder verkrampt op de coronacrisis dan op de schuldencrisis. De aanpak van Scholz als minister van Financiën heeft zeker de weg geplaveid voor het kanselierschap. Het gaf de SPD weer enige Keynesiaanse geloofwaardigheid.
‘De vraag is in hoeverre regeringen nu in de remmen gaan. Wacht opnieuw een periode van grote bezuinigingen? De Duitse begroting voor 2023 voorziet een algemene besparing van tien procent in alle portefeuilles. De kans bestaat dat de sociaaldemocraten daar opnieuw de prijs voor zullen betalen.’
Wie is Tarik Abou-Chadi?
- Professor Europese politiek aan de universiteit van Oxford.
- Doctoreerde aan de Humboldt Universiteit in Berlijn
- Werkte nadien als onderzoeker en assistent-professor aan de ULB in Brussel, de UvA in Amsterdam en de universiteit van Zürich.
- Produceert en host de podcast Transformation of European politics
- Schreef samen met Reto Mitteregger en Cas Mudde een veelbesproken studie over de electorale crisis van de sociaaldemocraten, waarin ze betogen dat links niet ‘flinkser’ moet worden, maar juist progressiever
Lees ook
Lees ook
Lees andere gesprekken in deze reeks
Bron: De Standaard