Bieke Purnelle ziet de hufterigheid overal toenemen. Een gevolg van het verdwijnen van de civiele samenleving, schrijft ze.
Bieke Purnelle – De Standaard
Een paar dagen voor de verkiezingen zag ik een man op straat die mijn aandacht trok. In het ijle brullend, roodaangelopen en met gebalde vuisten stampte hij wijdbeens over het voetpad waar ik langs fietste.
Behalve de briesende man en ikzelf was er geen levende ziel op straat, dus ik had geen idee tegen wie zijn stomende woede gericht was, wat de scène extra angstaanjagend maakte.
Een week eerder had ik geschrokken de treinwagon waarin ik zat verlaten omdat een wild in het rond roepende man alle reizigers uitschold voor rotte vis.
Diezelfde week was ik net niet fysiek aangevallen door de bestuurder die zijn auto in de schoolspits op een druk fietspad parkeerde, zodat hele colonnes kinderen de autoweg op gedwongen werden.
Toen ik een kind van een jaar of tien bijna onder de wielen van een vrachtwagen zag sukkelen, besloot ik de man er beleefd op te wijzen dat hij niet alleen onwettig, maar vooral gevaarlijk geparkeerd stond. Hij ging compleet door het lint. Het ging van “achterlijk wijf!” en “stomme trut!” en “jij hebt mij niets te zeggen!”
Soms lijkt de wereld te zijn overgenomen door mensen met korte lontjes, lange tenen en een gevaarlijk licht ontvlambaar temperament.
De symptomen laten zich lastig bezweren:
- Intimidatie en geweld tegenover ordediensten, buschauffeurs en treinconducteurs, ambulanciers, journalisten, leerkrachten, artsen en verplegers.
- Ranzige scheldpartijen en dreigementen op sociale media.
- Verkeersagressie.
- Hufterigheid heerst.
Alsof een groep mensen het gevoel heeft gekregen dat zij, en zij alleen, overal recht op hebben en dat ze luid kunnen eisen wat ze niet vanzelf krijgen.
Mensen die nooit ergens verantwoordelijk voor zijn, maar voor vrijwel alles wat niet naar hun zin is een zondebok vinden.
Mensen die roepen dat er naar hen moet worden geluisterd, maar die zelf nooit naar iemand luisteren.
Ze lijken besmet met een soort uit zijn voegen barstend individualisme dat zich alleen nog bekommert om het eigen bezit en de eigen zekerheden.
Wat anderen denken, willen of nodig hebben, laat hen koud.
Het is fascinerend en ontredderend om te zien hoe de idealen van de jaren 60:
- zelfontplooiing
- autonomie
- persoonlijke soevereiniteit
door populisten in de mix zijn gegooid met nationalisme en consumentisme.
Zo is een nieuw soort ‘volk’ ontstaan, dat het individu en zijn persoonlijke vrijheid boven de gemeenschap stelt – zolang het om de juiste vrijheid gaat, tenminste: de vrijheid van de dominante groep.
Alles wat die hoogst individuele vrijheden zou kunnen inperken, wordt als een bedreiging gezien. Van lockdowns, mondmaskers en vaccins tot snelheidsbeperkingen, van klimaatmaatregelen tot fatsoensgrenzen aan de vrije meningsuiting, van migranten tot trans mensen.
Angst om te verliezen wat je hebt en kent, is des mensen en van alle tijden.
Maar waar die angst vroeger collectief werd beheerst en gestroomlijnd door een weerbare en verbindende civiele samenleving, slaat hij vandaag bij gebrek aan sociale sturing om in een soort dwingende, overdreven assertiviteit die elke tegenspraak dempt.
Sociale actie is vervangen door persoonlijke frustratie. Solidariteit heet tegenwoordig profitariaat.
Zo hadden sommigen het trouwens ook bedoeld.
“There is no such thing as society, there are only individuals”, poneerde Margaret Thatcher ooit stellig.
Maar die beruchte quote is nergens op gebaseerd, het was een persoonlijke wensdroom van haar.
Ooit slaagden vakbonden en andere grote civiele organisaties erin om honderdduizenden mensen samen te brengen en te mobiliseren tegen besparingen, onderdrukking, uitbuiting, oorlog of kernraketten.
Vandaag blijkt het veel lastiger om mensen te verenigen tegen een collectieve vijand. De vijand is immers ontastbaar.
- Wie is verantwoordelijk voor het zieltogende verenigingsleven, voor de verdwenen bakkers, buurtwinkels en cafés, voor een drugsepidemie?
- Wie kunnen we de schuld geven van wachtlijsten in de zorg, waanzinnige woningprijzen en straatgeweld?
Het is ingewikkeld, onoverzichtelijk en overweldigend. In een geglobaliseerde wereldeconomie zijn grenzen er alleen voor mensen. De rest lijkt ongrijpbaar.
Dat de partijpolitiek nog tot weinig meer in staat lijkt dan wat gemorrel in de marge, biedt weinig uitzicht op een stralendere toekomst.
De enige systeemverandering waarover men nog durft te dromen is een zoveelste staatshervorming.
“In de ogen van talloze mensen is de politiek een reus die alles aankan. Of, beter, moet aankunnen. Maar, die reus is een moderne Gulliver, op duizend-en-één punten ingesnoerd door wat om hem heen gebeurt”, schreef Luc Huyse.
Politieke partijen en bestuurders zouden al lang moeten weten dat mensen zich van hen afkeren als ze hun geen wervend toekomstbeeld te bieden hebben.
Het beste antidotum tegen angst is hoop.
Als democratische partijen verkiezingen willen winnen, zullen ze een hoopvol verhaal moeten bedenken:
- waarin boze burgers weer medeburgers worden
- waarin vrijheid stopt waar die van anderen begint
- waarin het individu zich niet boven de gemeenschap plaatst omdat de gemeenschap een thuis is
Het soort thuis waar je gezien, gehoord en begrepen wordt, waar goed voor je gezorgd wordt, waar je alles vindt wat je nodig hebt, maar waar men je ook tegenspreekt en op je plaats zet wanneer je je gedraagt als een asociale eikel.
Bieke Purnelle is freelanceschrijver en directeur van Rosa, kenniscentrum voor gender en feminisme. Haar column verschijnt tweewekelijks op vrijdag.
© bvandenlangenbergh
Lees ook
Essay – Bart Eeckhout – Wat zondag echt zwart maakt – De vele mensen die zich politiek verweesd voelen
Lees ook
Klik op de hyperlink en ontdek meer berichten van
Bron: De Standaard