In Vlaanderen en Wallonië zitten de extreme partijen in de lift. Vlaams Belang en PVDA staan voor een historische verkiezing. Maar wat maakt een partij extreem? En vallen PVDA en VB wel te vergelijken?
Stavros Kelepouris – De Morgen
‘Bij Vlaams Belang zijn minderheden het kind van de rekening.’
Doet-ie het of doet-ie het niet, in zee gaan met Vlaams Belang? Die vraag zal N-VA-voorzitter Bart De Wever de komende maanden voortdurend voor de voeten geworpen krijgen. Zeker nu volgens de peilingen N-VA en VB een meerderheid zouden kunnen vormen in het Vlaams Parlement.
Uiterst rechts aan de macht helpen heeft nooit in de politieke plannen van Bart De Wever gestaan. Toch sakkert hij al jaren: waarom zou ik dat eigenlijk niet mogen?
“Als ze zeggen dat het niet kan met Vlaams Belang, dan kan het ook niet met PVDA”, klonk het vorige maand nog in talkshow De tafel van Gert, op Play 4.
De Wever doelde daarmee op de socialisten, die in Zelzate besturen met de uiterst linkse PVDA. Ook in het district Borgerhout schuift PVDA mee aan de bestuurstafels.
“Links mag eender wat, maar de rechterzijde mag niets. Daar heb ik genoeg van. Ofwel zijn we allemaal proper, ofwel is niemand dat.”
Voor De Wever is het helder: ofwel zijn VB en PVDA allebei infrequentable, ofwel geen van beide.
“Ze hameren altijd op niet besturen met extreemrechts, radicaal-rechts, maar extreemlinks is even erg, wat mij betreft veel erger”, foeterde hij bijvoorbeeld al toen in 2018 de coalitie in Zelzate gevormd werd.
In Wetstraat-jargon heet dat het hoefijzer model. Het politieke spectrum is daarin geen rechte lijn van links naar rechts, maar veeleer een hoefijzer waarbij de uitersten naar elkaar toebuigen.
Les extrêmes se touchent.
Het idee is dat extreemlinks en extreemrechts helemaal niet zo ver uit elkaar liggen en dus, zoals in de woorden van De Wever, even erg zijn.
Maar klopt die redenering wel? De hoefijzer metafoor is verleidelijk eenvoudig, maar wordt in academische kringen weinig serieus genomen.
“Veel wetenschappers verwerpen die theorie omdat links en rechts net in één heel essentieel punt totaal anders zijn”, zegt de Nederlandse politicologe Leonie de Jonge (Rijksuniversiteit Groningen), die gespecialiseerd is in populisme en radicaal-rechts.
“Extreemlinkse partijen streven naar radicale gelijkheid, terwijl de rechtse partijen sociale ongelijkheid net natuurlijk vinden. Het is echt appels met peren vergelijken.”
Toch blijft het punt van De Wever: extreem is extreem.
Het Vlaams Belang slaagt er bijvoorbeeld niet in zich helemaal los te maken van neofascistische figuren en groeperingen, net zoals PVDA slechts met meel in de mond afstand kan nemen van communistische massamoordenaars als Stalin en Mao.
“Ik vind het een beetje kort door de bocht om te zeggen: het zijn twee extremen, dus ze zijn gelijk”, zegt socioloog Mark Elchardus (VUB).
“Je kan wel kritiek hebben op beide, maar het is niet dezelfde kritiek. Mijn probleem met Vlaams Belang is hun houding tegenover de islam, en vooral het programmapunt om de erkenning van de islam als eredienst in te trekken.
“PVDA zou volgens mij dan weer een economische ramp worden. Je kan die twee punten even problematisch vinden, maar het zijn wel andere dingen.”
Dat VB en PVDA anders behandeld worden, is overigens niet enkel het geval in de politiek. Het is moeilijk te ontkennen dat media veel minder bezwaar hebben om Raoul Hedebouw op te voeren dan Tom Van Grieken.
Van Grieken moet wellicht niet snel een uitnodiging verwachten voor De slimste mens ter wereld. In de reguliere pers is er vaak iets minder reserve om Hedebouw aan het woord te laten dan Van Grieken.
Op de marketingafdelingen van de kranten- en tijdschriftenconcerns wordt eveneens met argwaan naar uiterst rechts gekeken.
Roularta (Knack) is de enige grote uitgever die zonder probleem advertenties van Vlaams Belang afdrukt.
Bij DPG Media, moederbedrijf van onder meer De Morgen en Het Laatste Nieuws, en Mediahuis, bekend van De Standaard of Het Nieuwsblad, worden die advertenties geweigerd.
EN GROEN DAN?
De vraag of extreemlinks en extreemrechts te vergelijken zijn, verhult een andere, meer fundamentele vraag: wat maakt een partij extreem?
En nu we toch bezig zijn: wat is dan het verschil met radicaal-rechts of -links? Of uiterst rechts en uiterst links?
De theorie is eenvoudig. Academici houden het predicaat ‘extreem’ voor partijen die de democratie niet respecteren en geweld niet afwijzen als middel om aan de macht te komen.
Radicale partijen begeven zich wel binnen de democratie.
“Het verschil met gematigde partijen is dan vooral de hardheid in het discours, en een beperkte bereidheid om compromissen te sluiten op de kernthema’s”, zegt politicoloog Tom van der Meer (Universiteit van Amsterdam).
‘Uiterst’ is weinig meer dan een parapluterm voor radicale en extreme partijen.
In die benadering is PVDA hoogstens radicaal te noemen. De partij van Raoul Hedebouw volgt netjes de contouren van de democratie, en is tot nader order niet uit op de gewapende revolutie.
En Vlaams Belang? Ook die partij probeert de macht te grijpen langs democratische weg: verkiezingen, zetels in het parlement en – in de wildste dromen van Tom Van Grieken – regeringsdeelname.
Voor Vlaanderen betekent dat dat er eigenlijk – in die strikt academische zin – geen echte extreme partijen zijn.
Hoewel. De grens tussen extreem en radicaal is allesbehalve scherp.
Van der Meer benadrukt dat er een grote grijze zone is. Vlaams Belang is bijvoorbeeld erg kritisch voor bepaalde mensenrechten.
Maken mensenrechten integraal deel uit van de democratie? Dan schuift Vlaams Belang misschien toch een beetje op.
Conclusie: PVDA niet extreem, Vlaams Belang mogelijk op het randje?
Mark Elchardus zucht diep. “Dat denken in termen van extremen en centrum is een beetje moeilijk aan het worden.”
Extreemlinks en extreemrechts hebben volgens hem weinig betekenis als je niet zegt over welke politiek-maatschappelijke breuklijn je het hebt.
“Sociaal-economisch kan je Vlaams Belang moeilijk een extreme partij noemen. Op vlak van migratie wel: zij nemen daar het ene einde van het spectrum in. Dat is dus letterlijk extreem.
“Maar dat doet Groen ook: als het over migratie gaat, neemt die partij heel radicale standpunten in – dat is nagenoeg het wokestandpunt. Ook op klimaat zijn ze heel radicaal. Ik vind Groen de meest extreme partij vandaag.”
KAREL DILLEN
Dat schiet weinig op. Volgens de ene zijn er nul extreme partijen, volgens de andere (minstens) drie: VB, PVDA én Groen.
En journalist Walter Zinzen, een veteraan van dit dagblad, ziet toch vooral één buitenbeentje. Het Vlaams Belang is anders dan al de rest, betoogde hij onlangs in De Standaard.
“De PVDA is bij mijn weten nog nooit voor enig misdrijf veroordeeld. Vlaams Belang daarentegen is, eveneens bij mijn weten, de enige partij in de naoorlogse politieke geschiedenis van België die veroordeeld is voor racisme.”
Die veroordeling was natuurlijk voor Vlaams Blok, de voorloper van het Belang.
“Het enige wat sedertdien is veranderd, is de partijnaam, niet de ideologie”, zegt Zinzen.
Is dat zo? De top van Vlaams Belang maakt zich al langer sterk dat de partij de onaanvaardbare kantjes er afgevijld heeft.
De clan-Dewinter, de hardste flank van de partij, trekt al lang niet meer aan de touwtjes.
Anderzijds: op het voorzitterscongres eerder deze maand verkondigde VB-senator Bob De Brabandere nog trots dat “wij ons ook vandaag nog als één blok achter de ideeën van wijlen Karel Dillen scharen”.
Dillen stond in de jaren 80 mee aan de wieg van het Blok.
Misschien is de verwijzing naar het Vlaams Blok niet eens nodig. In 2019 namen zes mensenrechtenspecialisten het programma van het Vlaams Belang onder de loep voor het weekblad Knack.
Hun conclusie: het programma bevat nog steeds 33 flagrante schendingen van de mensenrechten.
“Bepaalde bevolkingsgroepen en religies worden duidelijk geviseerd, en daarvoor wil men zelfs de mensenrechten schenden”, oordeelde onderzoekster Ellen Desmet (UGent).
Het gaat dan – niet verwonderlijk – in de eerste plaats over de islam. Vlaams Belang wil bijvoorbeeld enkel voor die religie de erkenning intrekken.
Dat is zonder twijfel discriminatie op grond van geloof, aldus de onderzoekers.
Ook de mensenrechten van migranten, gedetineerden en mensen die van criminele feiten verdacht worden, staan in het VB-programma op de helling.
Een vergelijkbaar onderzoek hebben de experts niet gedaan voor PVDA. Maar het staat in de sterren geschreven dat zo’n onderzoek een beperkt resultaat zou opleveren.
In tegenstelling tot het VB pleit PVDA nadrukkelijk voor het respecteren van het Europees verdrag voor de mensenrechten en de Conventie van Genève.
Toch is er alweer een gelijkenis: ook PVDA viseert een bepaalde bevolkingsgroep – al heeft dat niks te maken met afkomst of religie, maar wel met centen.
Neem de interviews en de partijstandpunten erbij, en er is niet naast te kijken: ‘de rijken’ moeten het te pas en te onpas ontgelden.
Wie geld heeft, is bijna per definitie verdacht, betaalt geen belasting, en houdt de kleine man klein.
In die zin is uiterst links niet beter dan uiterst rechts: de zondebok is de oorsprong van alle kwaad, of het nu moslims en de migranten of de rijken zijn.
Daar ligt mogelijk een verklaring waarom PVDA in de reguliere media met minder voorbehoud opgevoerd wordt. VB viseert groepen die traditioneel zwak staan in de samenleving, PVDA viseert mensen die het al bij al goed hebben.
Anders gezegd: VB schopt naar beneden, PVDA schopt naar boven – zoals voormalig PVDA-voorzitter Peter Mertens ook zelf vaak zei.
Naar boven schoppen komt minder vilein over. Rijken die een schop krijgen, zijn nog altijd rijk. Voor bashen op migranten is weinig sympathie in de goegemeente.
“Het hoofdpunt is toch dat Vlaams Belang een racistische partij is. Daarmee bestuur je niet”, verduidelijkt Zinzen aan De Morgen.
“Ik heb ook problemen met PVDA. Maar ik stel vast dat zij op twee plaatsen meebesturen en dat ze zich keurig aan de afspraken van de democratie houden. Dat betekent dat je met die partij afspraken kan maken.”
Kan dat dan niet met het Belang? Houdt die partij zich niet aan de democratie?
“Nee, neen, nee. Ik herinner u aan de uitspraak van Van Grieken dat als zijn partij aan de macht komt, ze de rekening zullen presenteren aan de linkse leerkrachten.
“Zijn jongerenafdeling had zelfs een kliklijn opgezet om hen te vinden.
“Andersdenkenden opsporen en uit de diensten verwijderen: dat zijn praktijken van de nazi’s. Dat kan ik onmogelijk rijmen met de democratie.”
Beeld Photo News
Lees ook
- Humo
Het omstreden Humo-interview met Filip Dewinter - Tom Lanoye
Bart De Wever gaat zijn tanden stukbijten op woke - Woke
Het scheldwoord voor alles waarmee Bart De Wever het niet eens is - Tom Lanoye
De Wever pikt elke kritiek op als bewijs van alomtegenwoordige wokewaanzin
Overzicht
Lees alle berichten in deze categorie
Bron: De Morgen