Woke – Het scheldwoord voor alles waarmee Bart De Wever het niet eens is

‘Wokisme’ is al net zo’n uitgeholde term als ‘fascisme’, schrijft Thomas Crombez. Het is een omgekeerde geuzennaam geworden.

Thomas Crombez - De Standaard

Is het een Belgenmop? De meest uitgesproken Vlaams-nationalist van deze eeuw schuimt tegenwoordig de opiniepagina’s van de Franstalige kranten af, om promotie te maken voor de vertaling van zijn succesboek. Jawel, de Franse vertaling.

Onthult Bart De Wever daarin zijn scenario voor de endgültige afschaffing van België en wil men over de taalgrens graag in zijn kaarten kijken?

Nee hoor: het gaat allemaal over de ‘wokisten’.

Zelfs mijn spellingcorrector wordt zenuwachtig van dat woord. Want wat betekent het eigenlijk?

Als je De Wever leest, blijkt woke verrassend goed overeen te komen met de verzameling van al zijn politieke tegenstanders. Toch mag je dat vooral niet denken. Het is geen politiek pamflet, maar pretendeert een cultuurcrisis te analyseren.

Pamphlet dénonçant les excès du wokisme, que l'auteur assimile à une guerre d'autodestruction menée par une partie de l'élite intellectuelle contre la société occidentale moderne. Face au manichéisme inhérent à ce mouvement, qui réduirait les individus à une condition de victime ou de bourreau, il plaide pour une pensée progressiste, sans culpabilité ni pénitence, favorisant la cohésion.

‘We mogen niet meer trots zijn op het Westen’, alla, u kent het deuntje.

Wat mij fascineert, is niet De Wevers cultuurfilosofie, want daar zit eerlijk gezegd sleet op. Je vindt ze al terug bij de conservatieve filosofen die furore maakten in de jaren 90.

Interessanter is hoe de term ‘woke’ tegelijk alles en niets kan betekenen. Ik zou het een omgekeerde geuzennaam willen noemen.

De edelen die protest aantekenden tegen het beleid van Filips II, werden destijds eerst als gueux of bedelaars bespot. Ze keerden het negatieve label binnenstebuiten: ‘Vive les gueux!’ Het veranderde in een ereteken.

Met ‘woke’ is het andersom. Wat eerst een positieve term was van Afro-Amerikaanse activisten in de Verenigde Staten – die waren ‘wakker’ oftewel alert geworden voor de blijvende misstanden in hun land – werd daarna een scheldwoord voor alles wat maar zweemde naar progressief beleid.

Woorden zijn maar klanken, en klanken zijn lege ‘betekenaars’, zoals de Zwitserse taalwetenschapper Ferdinand de Saussure begin vorige eeuw al uitlegde. De betekenis ervan verschuift. En dat kan snel gaan.

Voor je het weet, zit je in een semantisch moeras, waar je alles en iedereen woke kunt noemen, al naargelang de belangen van wie de pen vasthoudt. Dat is geen les die we nu pas leren.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurde precies hetzelfde met het woord ‘fascisme’. Het blijft tot op vandaag aantrekkelijk voor opiniemakers om de term te recyclen.

Woorden als russofascisme en islamofascisme zijn in opgang, en het actuele beleid in Israël wordt zelfs judeofascisme genoemd.

Maar wat betekenen die termen eigenlijk?

Je kunt het makkelijk eens zijn met de Nederlandse historicus Robin te Slaa als hij wijst op de gevaren van de uitholling van het woord fascisme.

Het is een populair scheldwoord geworden dat mensen te pas en te onpas inzetten om hun absolute afkeer van een politieke stroming of tegenstander uit te drukken.

Al in 1944 wees de Britse schrijver George Orwell erop dat het woord vrijwel betekenisloos was geworden. Hij had het horen gebruiken voor de boeren, de winkeliers, lijfstraffen, de vossenjacht, stierengevechten, Rudyard Kipling, Mahatma Gandhi, jeugdherbergen, astrologie, vrouwen, honden ‘en ik weet niet wat nog meer’.

Orwells conclusie: het gaat eigenlijk meer om emotie dan om analyse.

Alles wat je niet wenselijk acht, noem je fascistisch. Of woke.

Thomas Crombez

Docent aan de Academie voor Schone Kunsten (AP Hogeschool Antwerpen) en Fontys Hogeschool voor de Kunsten (Tilburg). Daarnaast is hij actief als auteur en uitgever bij Letterwerk. Deze week schrijft hij 'De mening' in DS Avond.

Lees ook