Wat is de ware bestaansreden van vzw’s en stichtingen die notoire collaborateurs en fascisten in hun naam dragen? De recente bloemenhulde aan het graf van Cyriel Verschaeve toont dat hun wetenschappelijk onderzoek, op zijn minst in de perceptie, soms de duimen legt voor de verering van zwartgeblakerde fascisten.
Tom Cochez – Apache
Cyriel Verschaeve, Joris van Severen, August Borms, … Vlaanderens bekendste collaborateurs en fascisten hebben allemaal wel een vzw of stichting die hun naam draagt.
Die verenigingen laten zich graag voorstaan op het historische onderzoek dat in hun schoot gebeurt. Maar is dat hun ware bestaansreden? Of dienen ze om de nagedachtenis aan Vlaamse nazi’s en andere fascisten in ere te houden?
Het ene, zo blijkt, sluit het andere niet uit.
Wat is het verschil tussen Koen Bultinck (N-VA) die bloemen neerlegt aan het graf van Verschaeve en Carrera Neefs (ex-Vlaams Belang) die bloemen neerlegt aan het graf van een SS-soldaat?
“Er zijn ongetwijfeld mensen met minder nobele doelen die zich achter dat historisch onderzoek verschuilen”, zegt historicus Bruno De Wever.
“Maar er gebeurt ook belangrijk wetenschappelijk onderzoek.”
Er zit weinig anders op dan de bluts met de buil te nemen.
“Engagement en geschiedschrijving kunnen perfect samengaan. Er is uitstekend historisch onderzoek verricht, gedreven door engagement. Wie dat miskent en moraal met geschiedenis begint te vermengen, begeeft zich op een terrein vol drijfzand.”
Van Heubel tot Verschaeve
Zondag 10 september. De vzw Kapelaan Verschaeve heeft rond 10u30 een bloemenhulde gepland aan het graf van Cyriel Verschaeve. De voorzitter zal er namens de vzw een bloemstuk neerleggen.
Bestuurder Koen Bultinck treedt naar de buitenwereld op als woordvoerder. Hij zit sinds 2019 voor N-VA in de gemeenteraad in Diksmuide. Eerder was hij coördinator van de studiedienst van het toenmalige Vlaams Blok.
Ruim een decennium lang was hij ook volksvertegenwoordiger voor Vlaams Blok, later Vlaams Belang.
Met het oog op de lokale verkiezingen in 2018 – Vlaams Belang was op dat moment in Vlaanderen goed voor amper 6% – stapte hij over naar N-VA.
Dat vzw Kapelaan Verschaeve het een goed idee vond om bloemen neer te leggen bij het graf van misschien wel Vlaanderens bekendste collaborateur en nazi, deed de voorbije weken flink wat stof opwaaien. Verschillende academici hekelden de impliciete verering van Verschaeve.
Bultinck zette hun kritiek op zijn beurt weg als typisch voor “deze door woke geteisterde tijden”.
De huldiging van Verschaeve doet denken aan wat toenmalig Vlaams Belang-raadslid Carrera Neefs drie jaar terug deed: bloemen neerleggen bij het graf van Willem Heubel, de eerste Nederlander die indertijd richting Waffen-SS trok.
Toen die bloemenhulde nieuws werd, ontstond er zoveel druk op Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken dat hij zich verplicht zag om Neefs uit de partij te zetten: openlijk nazi’s eren lag wat te gevoelig.
Koen Bultinck was, in tegenstelling tot Carrera Neefs, niet gehuld in dirndl bij de ceremonie aan het graf van Verschaeve, maar voor de rest lijkt er weinig of geen verschil tussen beide gebeurtenissen.
Telkens werden bloemen neergelegd aan het graf van overtuigde collaborateurs en nazi’s. Of het moet zijn dat de bloemenleggers Cyriel Verschaeve als “minder problematisch” zien dan Willem Heubel.
Overschaduwd
En toch is er een wezenlijk verschil: de bloemenhuldiging van Verschaeve stond niet op zichzelf. Ze werd gekoppeld aan een “academische zitting en eetfestijn” waarop verschillende professoren en de burgemeester van Alveringem het woord namen.
Onder meer om de 90-jarige biograaf van Verschaeve Romain Vanlandschoot te huldigen, maar ook met lezingen over Verschaeve zelf.
‘De bloemenhulde heeft de rest van het gebeuren overschaduwd, dat in het teken stond van Verschaeve-biograaf Romain Vanlandschoot‘
Tom Cobbaert
ADVN
De uitnodiging die vzw Kapelaan Verschaeve verstuurde, toont hoe beide zaken – de academische zitting en de bloemenhuldiging – officieel van elkaar werden losgeknipt.
Net daarom is ze illustratief voor een veel ruimer probleem dat te maken heeft met de grenzen van samenwerking tussen dergelijke vzw’s en historisch onderzoek: in welke mate misbruiken de vzw’s het aura van wetenschappelijk onderzoek om de cultus in extreemrechtse kringen rond de zwartgeblakerde collaborateurs en fascisten te voeden?
Officieel heeft de academische zitting niets te maken met de bloemenhulde. Maar de beeldvorming wil anders.
Dat beseft ook Tom Cobbaert, hoofdarchivaris van het ADVN | archief voor nationale bewegingen.
ADVN is een van de vier zogenaamde kleurarchieven (naast Amsab-ISG voor arbeiders-, ecologische en nieuwe sociale bewegingen, Liberas voor liberale en vrijheidsbewegingen en KADOC voor religieuze bewegingen) en beheert en bewaart het erfgoed van de Vlaamse beweging en andere nationale bewegingen in Europa.
ADVN organiseerde samen met vzw Kapelaan Verschaeve de academische zitting, maar niet de bloemenhulde.
“We betreuren dat er een bloemenhulde is geweest aan het graf van Verschaeve“, zegt Tom Cobbaert.
“Dat is een keuze geweest van de vzw waar wij niet bij zijn betrokken. Het zou ook in strijd zijn met onze visie en missie. Het is vanzelfsprekend het recht van de vzw om dat te doen, maar het heeft de rest van het gebeuren, dat in het teken stond van Romain Vanlandschoot, overschaduwd.”
Operatie Brevier
Het beeld van een vzw die hulde brengt aan een ter dood veroordeelde collaborateur, strookt volgens Cobbaert allerminst met de inhoud van de academische zitting.
Daar vielen klaarblijkelijk behoorlijk harde woorden over de figuur Verschaeve. Onder meer over de fameuze Operatie Brevier uit 1973.
Toen ging leden van de extreemrechtse privémilitie Vlaamse Militanten Orde het lijk van Verschaeve opgraven in het Oostenrijkse Solbad Hall om het over te brengen en in Vlaamse grond te begraven.
‘Maatschappelijk engagement en gedegen wetenschappelijk onderzoek gaan perfect samen’
Bruno De Wever
Historicus
“Daarover waren tijdens de lezingen zeer kritische geluiden te horen”, zegt Cobbaert.
“Er werd gesproken over grafschennis en de ontvoering van een lijk. Lang niet alle aanwezigen waren daar even blij mee. Om maar te zeggen dat de academische zitting allerminst een hulde aan Verschaeve was, integendeel.”
Ook Bruno De Wever, die zich als historicus specialiseerde in de collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog, benadrukt dat dergelijke academische zittingen en colloquia, georganiseerd in samenwerking met ADVN, wetenschappelijk onderzoek centraal stellen. Ook als dat het onderzoeksobject niet welgevallig is.
“Ik heb er zelf ooit voorgelezen uit een brief die duidelijk maakt dat Verschaeve op de hoogte was van het feit dat de nazi’s mentaal gehandicapten vergasten en dat hij daar helemaal geen probleem mee had”, zegt De Wever.
Wat wel klopt is dat veel van de onderzoekers vertrekken vanuit een Vlaams-nationalistisch engagement.
“Omdat het om een politieke groep gaat waarvan het maatschappelijk engagement niet door iedereen wordt gewaardeerd, valt dat extra op”, zegt De Wever.
“Maar het hoeft goed wetenschappelijk onderzoek niet in de weg te staan: maatschappelijk engagement en gedegen onderzoek gaan perfect samen.”
Volksvreemd
De kwaliteit van het onderzoek is één ding, de beeldvorming is een andere kwestie.
Schermen vzw Kapelaan Verschaeve, maar ook andere organisaties die de naam dragen van notoire collaborateurs en fascisten, zoals Joris van Severen Instituut of Bormshuis, met het wetenschappelijk onderzoek waar ze toe bijdragen om de nagedachtenis aan nazi’s of andere fascisten in ere te houden?
Wie de officiële doelen van de organisaties naleest, stelt vast dat ze hun bijdrage aan wetenschappelijk onderzoek centraal stellen. Ze zeggen vaak ook expliciet geen (partij)politieke doelen na te streven.
Bormshuis houdt er een eigen archiefwerking op na en werkt hiervoor niet samen met ADVN, en de bestuurders zijn verstokte Vlaams Belangers
Enkel het Bormshuis stelt van meet af aan dat het de nagedachtenis van Borms in ere wil houden, maar ook daarna volgt snel de wetenschappelijke claim: informatie, documentatie en archieven wetenschappelijk bewaren.
Bormshuis is een speciaal geval. Het houdt er een eigen archiefwerking op na en werkt hiervoor niet samen met ADVN.
De bestuurders zijn verstokte Vlaams Belangers. Onder meer wijlen Luc Dieudonné, die de inlichtingendienst van het toenmalige Vlaams Blok leidde en een uitgebreide fichebak aanlegde van linkse en andere “volksvreemde” tegenstanders werkte lange tijd voor Bormshuis.
Met wetenschap heeft de organisatie weinig van doen, al bewaart het wel het archief van Borms.
Voor de vzw Kapelaan Verschaeve en het Joris van Severen Instituut gaat de claim bij te dragen aan wetenschappelijk onderzoek wel op, maar zaken zoals de bloemenhulde werpen daar een smet op.
“Een organisatie zoals Kapelaan Verschaeve bewijst dat het mogelijk is om te evolueren”, zegt Bruno De Wever.
“De oorsprong ligt in de bewondering voor de figuur Verschaeve, maar met de jaren zijn er meer en meer kritische studies verschenen. Iemand als Van Landschoot bijvoorbeeld zat in het milieu van bewonderaars, maar heeft uiteindelijk zeer belangrijke bijdragen geleverd die de figuur Verschaeve demystifieerden.”
In de beeldvormig moet dat gedegen onderzoek echter geregeld de duimen leggen voor de hulde van Verschaeve.
“Uw buikgevoel dat een aantal schimmige figuren zich met verkeerde bedoelingen laat voorstaan op die academische envergure en er misbruik van maakt om Verschaeve of anderen te herdenken, is niet zonder grond”, zegt Bruno De Wever.
“Dat is bijzonder spijtig, zeker omdat het om een onbeduidend clubje gaat dat weinig voorstelt binnen de bredere Vlaamse beweging.”
Vergrootglas
Dat het balanceren is op een slappe koord, beseft ook Tom Cobbaert.
“De vraag naar het bestaan van zo’n dubbele agenda raakt aan de essentie van onze werking. We werken samen met het oog op wetenschappelijk onderzoek en het bewaren van waardevol archiefmateriaal.”
“We zien ook dat die samenwerking rendeert. Ze ligt aan de basis van belangrijk historisch onderzoek, boeiende academische zittingen, colloquia, tentoonstellingen en publicaties. We kunnen enkel betreuren dat zaken zoals die bloemenhulde de goede verstandhouding hypothekeren.”
‘We kunnen enkel betreuren dat zaken zoals die bloemenhulde de goede verstandhouding hypothekeren’
Tom Cobbaert
Dergelijke spanning komt geregeld aan de oppervlakte binnen het Vlaams-nationalistische kleurarchief, maar speelt volgens Bruno De Wever ook bij de andere kleurarchieven.
“Kijk je met hetzelfde vergrootglas naar pakweg het katholieke archief, dan zie je gelijkaardige spanningen.”
“Het is eigen aan hoe we de archieven hebben georganiseerd: rond bepaalde erfgoedgemeenschappen. Evident trek je dan mensen aan met een bepaald engagement. Maar zoals gezegd: dat hoeft goed onderzoek niet in de weg te staan.”
Voor de goede werking van de archieven is het volgens De Wever ook cruciaal om een vertrouwensband op te bouwen met mensen en groepen die belangrijke archieven bezitten, zelfs als hun gedachtegoed botst met democratische waarden.
“Doe je dat niet, dan dreigen belangrijke archieven ontoegankelijk te blijven voor onderzoek of zelfs selectief te worden verwijderd.
“Kijk naar het Bormshuis: die hebben hun eigen archief en dragen dat niet over aan het ADVN. Wantrouwen speelt daarbij een rol.”
Update: in de tekst is, na publicatie op twee plaatsen de oorspronkelijke omschrijving ‘collaborateurs’ gewijzigd in ‘collaborateurs en fascisten’. De vraag of Joris van Severen (die overleed voor de Belgische capitulatie) collaboreerde of enkel een fascist was, is vatbaar voor discussie en valt of staat met de precieze definitie.
Tom Cochez stond mee aan de wieg van De Werktitel, het latere Apache. Vandaag werkt hij als redacteur.
Lees ook
Antonio Scurati – Mussolini is terug – Ook bij jullie komen straks fascisten aan de macht
Apache – Hoe filosofen blijven worstelen met het fascisme
Fascisme – Joël De Ceulaer – Dit zijn de 10 mechanismen van het fascisme
Bron: Apache