Bart Maddens is politicoloog aan de KU Leuven
Bij de opening van het nieuwe Vlaamse parlementsgebouw in maart 1996 schreef een journalist: “Alles oogt hier zo blinkend en nagelnieuw, je voelt dat er nog geen politiek bloed is gevloeid.”
Intussen is er wel al bloed gevloeid, en geen klein beetje. Maar de ultieme catharsis van een politiek drama hebben we nog nooit kunnen meemaken in de Koepelzaal: de minister-president die het spreekgestoelte beklimt en met tremolo’s in de stem verklaart:
“Ik ga naar de koning en ik bied het ontslag van mijn regering aan.”
Niemand heeft zich daar ooit veel vragen bij gesteld, tot nu.
- Hoe komt het dat alles muurvast zit?
- Vlaamse verkiezingen? Kan niet.
- De regering ten val brengen? Uiterst moeilijk.
- Een minderheidsregering op de been brengen? Bijna onmogelijk.
Alle uitwegen lijken vakkundig dichtgetimmerd. Hoe kan dat nu?
De regels waar we op botsen dateren van 1980: de tweede staatshervorming. Een ‘control-alt-delete’-functie voor als het systeem vastloopt ontbreekt daarbij.
Dat komt niet omdat de politici toen nog geen computers kenden, wel omdat ze geobsedeerd waren met stabiliteit.
Het was de tijd van het Belgische malgoverno. De regeringen vielen zoals de bladeren van de bomen. Dat wilde men niet ook nog eens meemaken op deelstaatniveau. Daarom werd de stabiliteit als het ware institutioneel opgelegd.
Overigens werden de deelstaatparlementen in 1980 nog niet rechtstreeks verkozen. Daarop moesten we wachten tot de derde (1988) en de vierde staatshervorming (1993).
Maar ook toen waren de meeste politici niet happig op vervroegde deelstaatverkiezingen. De gemeenschappen en gewesten zag men nog steeds niet als volwaardige democratische systemen. Die hoorden eerder thuis in het rijtje van steden, gemeenten en provincies.
De grote politiek van regeringscrisissen en vervroegde verkiezingen, dat bleef voorbehouden voor het Belgische nationale niveau.
GRAAG MET MATE
Men gruwelde ook van het idee dat er om de haverklap wel ergens een regionale verkiezing zou zijn, zoals in Duitsland.
Akkoord met regionale verkiezingen, zei men, maar met mate. Ze moeten gekoppeld zijn aan elkaar, aan de Europese en indien mogelijk ook aan de federale verkiezingen.
Van te veel verkiezingsmomenten heeft men nooit gehouden in België. Vandaar ook de feitelijke koppeling van federale, regionale en Europese verkiezingen sinds de zesde staatshervorming.
Die hervorming heeft er trouwens ook voor gezorgd dat een vervroegde Vlaamse verkiezing de politieke samenstelling van de Senaat zou wijzigen. Maar dat is geen groot probleem aangezien de Senaat amper nog iets te zeggen heeft.
Welke andere obstakels zijn er voor vervroegde Vlaamse verkiezingen?
De minister-president zal toch nooit naar de koning kunnen gaan om zijn ontslag aan te bieden? Want die speelt helemaal geen rol bij de Vlaamse regeringsvorming.
Klopt, maar je zou die functie gemakkelijk kunnen toevertrouwen aan de voorzitter van het Vlaams Parlement, naar Nederlands model. Dat zou minstens even dramatisch klinken: “Mevrouw de voorzitter, ik bied u hierbij het ontslag van mijn regering aan.”
Het grootste probleem heeft te maken met de verkiezing van de zes Brusselse leden van het Vlaams Parlement. Het is de bedoeling dat enkel de Brusselse Vlamingen die kiezen.
Dat is in 1993 elegant opgelost. Bij de verkiezing van het Brussels Parlement moeten de kiezers eerst kiezen tussen de lijsten van de Nederlandse en de Franse taalgroep. Wie kiest voor de Nederlandse taalgroep dient bijkomend een stem uit te brengen voor de zes Brusselse leden van het Vlaams Parlement.
Bij vervroegde en dus aparte Vlaamse verkiezingen zou dat onmogelijk zijn.
Maar kun je het maken om het Vlaams Parlement te herverkiezen met uitzondering van de zes Brusselse leden? Die zouden dan pas vervangen kunnen worden bij de volgende Brusselse verkiezingen.
Die verkiezing van het Brusselse Parlement zou dan midden de legislatuur de politieke samenstelling van het Vlaams Parlement kunnen wijzigen. Vervelend voor een Vlaamse regering met slechts een nipte meerderheid.
ONVOLWASSEN SYSTEEM
Het is met de staatsstructuur dus een beetje zoals met een tapijt. Als je aan één klein draadje trekt, dreigt het hele ding te ontrafelen. Alles hangt met alles samen. Begin er niet aan, zou je dan denken. Maar dat is verkeerd.
De Vlamingen hebben recht op een volwassen parlementair systeem. Dat houdt in dat je de bal kunt doorspelen naar de kiezer bij een politieke blokkering.
Bij een volgende staatshervorming zal men dit probleem moeten aanpakken. Alleen kan dat niet los worden gezien van het bredere institutionele vraagstuk.
Ofwel kies je voor een vierdeelstatenmodel waarbij de band tussen Brussel en Vlaanderen helemaal wordt doorgeknipt.
Ofwel kies je voor het confederale model van de N-VA waarbij de Brusselaars zich moeten laten registreren als Vlaamse of Franstalige kiezer.
Zou men die lastige knopen in 2024 echt kunnen doorhakken? Ik zou er mijn geld niet op inzetten.
Beeld Thomas Sweertvaegher / Tim Dirven
Lees ook
Vul hieronder de zoekopdracht Bart Maddens in en vind meer berichten.
Bron: De Morgen