Erik Vlaminck schrijft een laatste brief aan collega-schrijver Walter van den Broeck, die op 5 februari overleed. “Alles is fictie, alleen doodgaan niet.”
“Bedankt voor het vele liegen, Walter”
Erik Vlaminck
Waarschijnlijk zou je monkelend “Godverdomme, wie had dat gedacht”, hebben gezegd als je de dag na je dood de gazetten had gelezen.
Loftrompetten van in Brussel tot in Olen! Bladzijden vol en met grote lappen van foto’s erbij! Man, man, man …
(Jij vertelde mij ooit dat deze gevleugelde woorden wellicht ook werden uitgesproken door de moeder van Thomas, Heinrich en Viktor Mann toen die kerels als jonge snaken met hun schoolrapport thuiskwamen.)
Het moet zijn dat de gazettenredacties ervan verwittigd waren dat uw tijd gekomen was, anders hadden ze toch niet direct zo kolossaal met heel uw palmares en pedigree kunnen uitpakken.
Of zouden de gazetten mappen hebben klaarliggen over iedereen die ooit de kop boven het maaiveld heeft uitgestoken en die ouder is dan pakweg 65 jaar?
Ik hoor het u al zeggen: “Hoe kunt ge zo onnozel zijn om daaraan te twijfelen?”
Enfin, ik werd er vorige zondag van verwittigd dat het niet goed met je ging, dat het “een kwestie van uren of van dagen” was.
Ik was serieus van mijn melk.
Om mijn gedachten te verzetten heb ik Een lichtgevoelige jongen uit het schap genomen. Op de derde bladzijde werd ik al met mijn neus op de feiten gedrukt.
Daar staat:
“Vader keek licht verstoord op en bewoog geluidloos de lippen … Zo zal hij later op zijn sterfbed ook kijken … Nog altijd kwaad op de wereld, maar weemoedig glimlachend omdat hij de kracht niet meer heeft om te protesteren.”
Ik stelde me meteen voor dat jij het was, op dat sterfbed: kwaad op de wereld, maar weemoedig glimlachend.
Enkele bladzijden verder zat ik echter al luidop te lachen. Met personages als Snoek, Wettewa, Tetten en Soepvandekar is dat niet moeilijk.
Een lichtgevoelige jongen is mijn favoriete boek uit jouw straffe oeuvre, we hebben het daar wel vaker over gehad. De schriftuur is hilarisch, bijtend en schrijnend.
Lezers die de moeite doen om ook de witregels te lezen, lezen diepmenselijk drama van alle tijden. Bovendien is jouw roman een fantastisch stripverhaal, een waar zelfs geen tekeningen bij nodig zijn.
De laconieke dialogen (“‘Wettewa’, zei Wettewa.”) volstaan.
Ervan uitgaande dat veel van wat in je boeken staat autobiografisch is, begrijp ik na mijn zoveelste herlezing van Een lichtgevoelige jongen ook waarom stripverhalen (‘mannekesblaren’ in onze moedertaal) je altijd hebben gefascineerd: je werd als kind, alstublieft, met Het rattenkasteel op de kop geslagen.
Gegarandeerd zal Een lichtgevoelige jongen de woke-censuur niet doorstaan.
Daarover heb je mij ooit gezegd:
“Er is veel gedoe over dwaze woorden, veel meer dan over oorlog en massamoorden. Over woke leuteren is een truc om niet over de essentie te praten.”
Dat was jij ten voeten uit, Walter, iemand die de dingen ontrafelt. Iemand die duidelijk maakt hoe de wereld in elkaar zit.
Zo was je in gesprekken, in je boeken, en in je theaterwerk. Lezers en toehoorders konden daar vervolgens mee doen wat ze zelf wilden.
Ik heb je nooit bedankt voor het briefje (in een envelop met een ‘tember’ waar Boudewijn op stond) dat je me zond nadat je mijn debuutroman had gelezen.
Ik zal het nu dan maar doen; het was een aanmoediging die meer dan veel voor me betekend heeft.
Voor jou waren andere schrijvers geen concurrenten, maar collega’s.
Dat je door een geldinzamelactie De Morgen van de ondergang hebt gered, is geweten.
Minder mensen weten dat jij, meer dan vijftig jaar geleden, samen met Karel Jonckheere en Hubert Lampo, de actie coördineerde die een einde maakte aan de schandalige internering van de onvolprezen Roger Van de Velde.
Andermaal, voor jou waren andere schrijvers geen concurrenten, maar collega’s.
Je had het wel lastig met ‘schrijvers die naast hun schoenen lopen’. Dat soort collega’s werd tussen pot en pint door jou meedogenloos een kleedje gepast.
Ze werden op groteske wijze geïmiteerd en passages uit hun boeken werden op zulke wijze geciteerd dat een bulderlach nooit ver weg was.
Het sierde je dat je deze grandioze voorstellingen alleen in besloten kring opvoerde.
Tegelijk is het godgeklaagd spijtig dat ze niet werden gefilmd en, eventueel met een embargo erop, bij het Letterenhuis bezorgd zoals de rest van je archieven.
Het tekent jou en je gezin trouwens dat die nalatenschap niet aan de meestbiedende werd verkocht; sommigen die figureerden in voormelde voorstellingen lieten de kassa helaas wel behoorlijk rinkelen.
Ik ga ervan uit dat ook het pregnante mailverkeer tussen jou en Jeroen Brouwers in het Letterenhuis is beland.
En misschien ook het mailverkeer dat je voerde met scholieren.
Je sprak me wel eens over mails van het type:
Hoi,
Ik ben Benny en ik moet van onze lerares Nederlands tegen morgen een boekbespreking maken over het boek dat u over koning Boudewijn maakte. Kunt u mij een antwoord geven op de vragen in bijlage?
Jouw antwoord bestond dan uit één woord: “Ja.”
Wanneer de scholier in kwestie vervolgens toch nog repliceerde, werd hij beloond met een boekbespreking van jouw hand.
Doorzetters hadden bij jou een streepje voor.
Misschien zat bij de vragen van zo’n scholier ook de vraag: “Waarom schrijft u?”
Misschien bezorgde jij die scholier dan gewoon het slot van Een lichtgevoelige jongen:
“Iemand moet toch op de uitkijk staan en ‘Alles is kalm’ roepen! Ook al naderen de Rooien van links en de Blauwen van rechts, ook al ontploft vannacht Toudfabriek, ook al begint de Rus straks in het geniep de Derde Wereldoorlog door een atoombom op de Cité te gooien. Iemand moet toch op de wacht staan en voor al die nietsvermoedende mensen de wereld bij elkaar blijven liegen, zodat ze ongestoord kunnen slapen en morgen weer opgewekt aan de slag kunnen.”
Bedankt voor het vele liegen, Walter.
Alles is fictie, alleen doodgaan niet.
‘Slaagdugaai’, daar waar je nu bent.
Erik
© Fred Debrock
Lees ook
Bron: De Standaard