Hoe speel je de meest verguisde vrouw van België? In De vrouw die de honden te eten gaf kruipt actrice Marie-Louise Stheins in het hoofd van Michelle Martin. ‘Het is onze plicht om ervoor te zorgen dat deze zaak niet wordt vergeten.’
Charlotte De Somviele – De Standaard
‘Het monster in Michelle Martin is langzaam gegroeid’
‘Ik ben een moordenares van zes.’
Je moet even slikken als je het Marie-Louise Stheins (65) met een fijn kinderstemmetje hoort zeggen. De Nederlandse actrice draagt een blonde pruik, naast haar staat een opgezette herdershond die ze liefdevol aait.
Het is niet moeilijk om de gelijkenis te zien met Michelle Martin, de vrouw die de geschiedenis zal ingaan als de moeder die twee achtjarige meisjes liet verhongeren in een gruwelkelder in Marcinelle.
In De vrouw die de honden te eten gaf laten Stheins en regisseur Julie Van den Berghe (41) Martin vanuit de cel terugblikken op haar leven en daden, enkele dagen voor ze naar het klooster in Malonne vertrekt.
‘Net zoals iedereen heeft de zaak me indertijd erg geraakt, maar het beeld van Martin kreeg ik maar niet uit mijn kop’, vertelt Stheins tijdens een repetitie in Eindhoven.
‘Wat hield haar tegen, als moeder van drie, om die keldertrap af te dalen? Daar wilde ik vat op krijgen.’
Beginpunt voor het theaterstuk was de gelijknamige, en bij publicatie in 2014 fel bekritiseerde, roman van Kristien Hemmerechts. Via een journalist kregen de makers ook toegang tot de politieverhoren, brieven die Martin vanuit de gevangenis aan haar moeder schreef, fotoboeken en interviews met vroegere schoolgenoten.
Of Stheins en Van den Berghe daardoor een genuanceerder perspectief hebben gekregen op Martin?
‘Begrijpen is een groot woord. Er zit geen greintje empathie in onze voorstelling, maar ik kan wel zien hoe het monster langzaam in haar is gegroeid’, zegt Stheins.
‘Martin was een lege enveloppe. Haar vader stierf in een auto-ongeval toen ze nog jong was. Haar moeder kon het verlies niet verkroppen en terroriseerde haar jarenlang. Ze heeft geen enkele kans gekregen om zich te ontplooien. Dutroux rook dat en het scenario heeft zich herhaald. Hij sloeg en bedreigde haar elke dag.’
Geen sociale controle
Een vergoelijking voor Martins schuld zoekt het stuk vanzelfsprekend niet. Wel willen de makers stilstaan bij hoe we als samenleving omgaan met de mensen die we ‘monsters’ noemen.
‘Al vroeg waren er signalen dat er iets niet pluis was’, kadert Van den Berghe. ‘Martin groeide op in een huis waar de rolluiken dag en nacht gesloten waren. Na schooltijd moest ze nog drie uur poetsen, zelfs in de tuin mocht ze niet.
‘Ook haar eigen kinderen gingen verwaarloosd naar school. Waarom sloeg niemand ooit alarm? Wat zegt dit over de werking van onze jeugdopvang, de politie en de sociale controle in onze gemeenschap?’
Voor Stheins is het een van de moeilijkste rollen uit haar carrière.
‘In het begin had ik nachtmerries. Ik ben zelf affectief verwaarloosd door mijn ouders en de hulpeloosheid van kinderen raakt me diep. Het heeft me veel tijd gekost om de gruwel een plek te geven, maar nu kan ik gelukkig wel zeggen dat ik lekker aan het spelen ben. Hoe oppervlakkig dat ook klinkt.’
Van den Berghe (tot Stheins): ‘Het is belangrijk dat je dat zo benoemt, Marietje. Je spéélt een personage, dit is fictie. Het is nooit onze ambitie geweest om de echte Martin op het podium te zetten, dat zou ethisch ook niet wenselijk zijn.’
Graffiti op kloostermuur
Personage of niet, de voorstelling blijft een noodzakelijk hard stuk. Het beklemmende scènebeeld laat weinig aan de verbeelding over. Stheins spreekt ons toe vanuit een stalen kooi die dienst doet als cel en kelder tegelijk.
Op het gele achterdoek staan de woorden ‘Non, non M.M.’, een verwijzing naar de graffiti die bij Martins voorwaardelijke vrijlating in 2012 op het klooster van de Arme Klaren was gekalkt.
En dan is er nog de jonge actrice Indy Struik (21) die als stilzwijgende getuige Martins verhaal aanhoort. Soms belichaamt ze de rol van slachtoffer, soms die van de jonge Martin of de kloosterzuster die haar opvangt.
‘In Nederland is men benieuwd wat we theatraal met het verhaal gedaan hebben, in België stelt men vooral de vraag of we dit moreel wel kunnen maken’
Marie-Louise Stheins Actrice
‘Het is een schrijnend beeld, maar heel poëtisch’, zegt Van den Berghe.
‘Het toont hoe manipulatief Stheins personage is, ze gebruikt Indy als handpop in haar verhaal. Ze probeert alles om de sympathie van het publiek te winnen tot haar masker afbrokkelt.
‘Uiteindelijk is Martin net zo sadistisch en machtsbelust als Dutroux. Het ene moment ontkent ze dat ze wist dat er kinderen in het huis zaten, even later geeft ze toe dat ze de kelder mee heeft geverfd.’
Na Five easy pieces (2016) van Milo Rau is het nog maar de tweede keer dat een theaterstuk zo expliciet inzoomt op deze donkere bladzijde uit de Belgische geschiedenis. Dat taboe voelen de makers.
‘In Nederland is men benieuwd wat we theatraal met het verhaal gedaan hebben, in België stelt men vooral de vraag of we dit moreel wel kunnen maken’, aldus Stheins.
‘We willen met iedereen het debat aangaan, maar pas nadat ze het stuk hebben gezien.’
Dat De vrouw … twee maanden na de vrijlating van Martin uitkomt, is trouwens geheel toevallig. Het stuk was voorzien voor 2020 maar werd uitgesteld door corona.
Van den Berghe: ‘Bij de start van dit proces was mijn dochter even oud als Julie en Melissa, maar haar generatie weet nog amper iets over Dutroux. Het is onze plicht om ervoor te zorgen dat deze zaak niet wordt vergeten.’
De vrouw die de honden te eten gaf speelt op 14-15 oktober in De Studio (Antwerpen),
9 december in CC De Fabriek (Sint-Lievens-Houtem)
en 13-14 december in Theater Tinnenpot (Gent).
Beeld Jostijn Ligtvoet
Bron: De Standaard