Geen kil funerarium, maar de eigen woonkamer: sommige Vlamingen kiezen er voor om thuis afscheid te nemen van een overleden geliefde. Het oude gebruik beleeft volgens rouwexperts een revival.
‘Het afscheid is veel persoonlijker’
Yannick Verberckmoes – De Morgen
“In de kamer van mijn oma hing een lieveheersbeestje aan het gordijn, ze had van die kristallen figuurtjes en overal hingen er foto’s van mijn kinderen”, vertelt Annemie Verspagen (49), wanneer ze terugblikt op het overlijden van haar grootmoeder.
Haar bomma’ke, zoals zij haar noemt, was twee weken verwijderd van haar 94ste verjaardag, toen ze eind april in het rusthuis overleed.
Meestal wordt het lichaam van een overledene vervolgens opgehaald door een begrafenisondernemer en overgebracht naar een mortuarium.
Maar de familie van Verspagen koos voor een ander traject. Zij lieten hun oma in de kamer waar ze de laatste jaren van haar leven doorbracht.
“We wikkelden haar in een lijkwade en legden rozenblaadjes bij haar lichaam”, zegt Verspagen.
“Ik vond het heel waardevol dat we op die manier afscheid van haar konden nemen.”
NIET WETEN
Een geliefde thuis opbaren lijkt iets van het verleden.
Sommigen zullen het misschien nog kennen van zwart-witfoto’s waarop een overledene in een godsvruchtige houding in een bed ligt en de hele familie rond het lichaam staat.
Maar rouwexperts zien het gebruik nu voorzichtig terugkomen, ook op sociale media krijgt het weer ruchtbaarheid.
Anneleen Fransen, oprichtster van de vzw Boven de Wolken, sprak erover in Weg, een podcast over rouw en verlies.
Zij raadt ouders van sterrenkindjes aan om te overwegen hun baby naar huis te mee nemen.
“Ik vind het vooral belangrijk dat die ouders weten dat dit ook een mogelijkheid is”, zegt Fransen tegen De Morgen.
“Vaak hoor ik nu dat ze dat niet wisten en dat is spijtig. Sommigen zeggen dan dat ze het graag hadden gedaan.”
HUISELIJKE SFEER
Rond thuis opbaren heerst heel wat onwetendheid, stellen rouwexperts. Het oude gebruik is dan ook wat in de vergetelheid geraakt. Maar wettelijk is er niets dat een thuisopbaring in de weg staat.
De families die het wel doen, zijn er volgens rouwpsychiater Uus Knops emotioneel bij gebaat, omdat het rouwproces geleidelijker wordt ingezet.
“Het biedt de gelegenheid aan de familie en vrienden om in een huiselijke, warme sfeer afscheid te nemen”, zegt Knops.
“In een funerarium proberen ze het natuurlijk ook gezellig te maken. Maar thuis is het afscheid toch veel persoonlijker. Je hoeft je niet aan openingsuren te houden.”
Traditionele begrafenisondernemers lijken volgens rouwexperts minder geneigd om zo’n thuisopbaring aan te bieden. Het is voor hen praktischer om de overledene in een mortuarium te bewaren.
De rouwpsychiater ziet dat het eerder kleine en ietwat alternatieve ondernemers zijn, die zich op deze praktijk toeleggen.
Cijfers over thuisopbaren zijn er niet, zo verneemt De Morgen bij vakverenigingen Funebra en Uitvaartunie Vlaanderen.
“In Vlaanderen ken ik een achttal ondernemers die er zich in specialiseren”, zegt Knops.
“Maar ik zie het thuis opbaren wel steeds vaker.”
NIET HYGIËNISCH
Een van die begrafenisondernemers is Vanessa Boel. Zij werkte tot drie jaar geleden in de retailsector en besloot dan om haar leven verder te wijden aan anderen helpen omgaan met de dood.
Met haar bedrijf TRØST wil ze klanten onder meer begeleiden bij het afscheid nemen van hun naasten. De voorbije twee jaar deed ze al zo’n twintig thuisopbaringen. Wat families soms tegenhoudt, zo heeft ze al ondervonden, is de vrees dat zoiets niet hygiënisch zou zijn.
“Ik krijg er heel wat vragen en opmerkingen over”, zegt Boel.
Die komen volgens haar voort uit het feit dat mensen in een moderne samenleving niet meer gewoon zijn om met dode lichamen om te gaan.
“Het kan gebeuren dat er zich lucht ophoopt in een lichaam en een dode dus nog een boer laat of een scheetje. Eerst schrikken familieleden ervan, maar nadien wordt er ook wel mee gelachen.”
THANATOPRAXIE
Om het lichaam te bewaren zijn er verschillende technieken. Het lichaam kan gekoeld worden door er een ijskoude plaat onder te leggen: de koude houdt het ontbindingsproces tegen.
Thanatopraxie is dan weer een eerder chemische methode, waarbij het bloed uit de aderen wordt vervangen door een conserveermiddel met formaline. Dat heeft als voordeel dat het lichaam er beter uit blijft zien.
Daarnaast is er bijvoorbeeld ook nog een biologische methode met actieve koolstof en geïmpregneerde klei.
“Je kan het ook ‘puur natuur’ doen”, zegt Boel.
“Dan zijn er geen toepassingen. Als het in een ruimte minder dan tien graden is, wordt het ontbindingsproces al afgeremd.
´In de zomer kunnen we het lichaam, zelfs met koeling of thanatopraxie, sowieso veel minder lang bewaren. Ik bekijk elke dag met de familieleden of de overledene thuis kan blijven: de beslissing ligt altijd bij hen.”
Door een geliefde thuis op te baren, krijgt de familie nog de kans om enkele mooie laatste herinneringen te maken. Die zullen Verspagen over het afscheid van haar grootmoeder altijd bijblijven.
“De medewerkers van het woonzorgcentrum hadden zo’n thuisopbaring nog nooit gezien”, zegt Verspagen.
“Ze vonden het heel fijn dat ze op die manier nog iets tegen haar konden zeggen. Ook haar vriendinnen die op de gang woonden, kwamen afscheid nemen en zo kwamen er nog heel wat verhalen boven. We lachten en huilden tegelijk. Dat heeft ons toen wel deugd gedaan.”
Beeld Wouter Van Vooren
Bron: De Morgen