Niemand vertrouwt China nog, zelfs als het land ons goedkopere elektrische wagens brengt die het klimaat kunnen helpen. Is dat wantrouwen terecht? Of dreigt de intense economische rivaliteit te ontaarden in een duur, permanent conflict? “Voor een echte win-winsituatie moet China vrees ik wat zwakker zijn.”
Giselle Nath – De Standaard
Zieners
Hoe kunnen we de radicale veranderingen begrijpen die onze wereld ondergaat?
In de reeks ‘zieners’ zoeken we houvast en inspiratie bij vooruitziende denkers.
In deze aflevering: de Spaanse Alicia Garcia Herrero.
Ze is een van de meest prominente economen die China vanuit mondiaal perspectief bestuderen.
Ze behaalde een doctoraat aan de George Washington Universiteit (Washington DC), is senior fellow gespecialiseerd in Azië bij de Europese denktank Bruegel in Brussel en hoofdeconoom bij de Franse investeringsbank Natixis in Hongkong. Daar doceert ze ook aan de University of Science and Technology.
Ze spreekt Mandarijn en woont afwisselend in Hongkong en Taipei (Taiwan), na jaren te hebben verbleven in Shanghai.
Garcia Herrero zetelde in adviesraden bij onder andere de Spaanse en Europese Centrale Bank.
Ze leidt ook een team van economen die de steeds moeilijker te verkrijgen data over de Chinese economie analyseren.
“Voor een echte win-winsituatie moet China vrees ik wat zwakker zijn.”
Alicia Garcia Herrero
Hoe moeten we onze wereld en onze productieketens hertekenen nu we China steeds minder vertrouwen?
Was die vraag een paar jaar geleden een bijgedachte, dan beheerst ze vandaag het Europese politieke debat.
Zelfs de sterke Europese auto-industrie – goed voor 13 miljoen jobs – kreunt onder de hete adem van Chinese concurrenten. Die maken mooier afgewerkte en goedkopere elektrische wagens.
Van Turkije tot Amerika gaan de deuren dicht voor die “betaalbare” Chinese wagens.
“De strijd om zonnepanelen heeft Europa al verloren”, zegt econome Alicia Garcia Herrero (56).
“Als we het bij elektrische voertuigen niet goed aanpakken, loopt heel onze economische zelfverdediging gevaar.”
Als hoofdeconoom bij de Franse investeringsbank Natixis in Hongkong, pendelaar tussen Hongkong en Taipei en spreker van Mandarijn heeft Garcia Herrero een unieke kijk op de Chinese opmars.
Ze ziet vanaf de eerste rij hoe Brussel zich weifelend een weg zoekt tussen de politieke druk uit zowel Washington als Peking.
Brussel moet volgens Herrero een strategie ontwikkelen, om volwassen met de Chinese monstereconomie te leren omgaan én de eigen welvaart te redden.
We interviewen haar daarover online, terwijl ze afwisselend rijdt in een taxi, holt door een lobby en uiteindelijk neerploft in een hotelkamer in Madrid.
Als we het gesprek even moeten onderbreken, pikt ze een half uur later naadloos in op de vorige vraag, nog even enthousiast als daarvoor.
“Sorry mijn werkschema loopt nogal uit de hand”, zegt ze verontschuldigend.
De reden voor dat drukke schema is duidelijk. De econome levert niet alleen onderbouwde analyses over de Chinese economie, ze haalt daar overduidelijk ook energie uit.
Vanwege haar feitenkennis en aanstekelijke temperament is ze een graag gevraagde commentator in internationale media als de Asia Times, de Japanse Nikkei Asian Review, maar ook de BBC, Bloomberg of CNN.
“Zestien jaar geleden besefte ik dat je niets van de wereld kunt begrijpen als je China niet volgt”, zegt Garcia Herrero.
Dus verdiepte ze zich in de ondoorzichtige Chinese bankensector. Vandaag gebruikt ze haar Mandarijn steeds minder in een professionele context.
“De Chinese autoriteiten hebben de neiging om mensen buiten te houden die de taal beheersen”, zegt ze.
“Ze leggen je ook dingen in de mond die je nooit gezegd hebt. Kennis die vroeger een voordeel was, wordt nu een kooi. We zijn van connectie met China naar rivaliteit gegaan.”
Tijdens een recent congres over geo-economische risico’s in Brussel zei u: “vanmorgen was ik bezorgd, maar nu ben ik bijna in tranen.” Wat bedoelde u daarmee?
“Ik zie geen einde in zicht voor alle conflicten waar we mee worstelen, en er liggen alleen maar nieuwe in het verschiet.
“Ik heb het niet alleen over Oekraïne of het Midden-Oosten. Onze Chinese collega’s waren die dag glashelder over Taiwan: de gedwongen hereniging van dat eiland met het Chinese vasteland is voor hen al begonnen. Dat proces is onafwendbaar.
“Er is nu al wetgeving die Taiwanese bedrijven in China bestraft voor hun banden met een bepaalde politieke partij (de meer op autonomie gerichte DPP, red.).
“China wil alleen nog maar de stok gebruiken. Dat is shockerend, en zelfs erger dan een invasie.”
Waarom?
“Omdat de buitenwereld daar amper iets tegen kan doen.
“China weet dat de trage aanpak de beste is. De dood met duizend messteekjes, zoals hun spreekwoord luidt.
“In Taiwan is de inzet hoog, en China is vastberaden om de controle terug te krijgen.
“De slechte economische vooruitzichten zijn een extra stimulans. Want in zo’n moeilijk klimaat Taiwan bemachtigen, zou een trofee zijn voor de Communistische Partij.”
Is China Europa’s grootste geopolitieke bedreiging?
“Ik ben niet optimistisch, maar ik sta wel sceptischer tegenover het narratief van China als de grote angstaanjagende boeman.
“China kan niet meer alles tegelijk doen, zoals vroeger. Het land is niet meer wat het was na 2008. Monetair en fiscaal gezien is er geen overschot meer.
“Er is een kapitaalvlucht bezig en het rentebeleid verkleint het potentieel om nieuwe winsten te genereren.
“Oude groeifactoren zoals verstedelijking of de oprichting van nieuwe bedrijven, zijn uitgewerkt.”
Tiktokpolitiek bij taxichauffeurs
De Europese Commissie heeft dit voorjaar een belangrijke horde genomen met een extra belasting op Chinese elektrische wagens. Een goede beslissing?
“Voor mij is het eerlijk gezegd too little too late. De Commissie heeft hiermee gewacht tot het einde van haar mandaat, waardoor ze zwakker staat.
“De lidstaten moeten de finale beslissing later dit jaar bovendien nog goedkeuren. Er is altijd een risico dat er geen meerderheid voor zal zijn, zeker omdat China de lidstaten zachtjes masseert.”
“Heel dit dossier is opgebouwd rond het recht van de Commissie om “compenserende douanerechten” van 18 procent in te voeren. Dat zijn dus geen echte invoertarieven.
“De Commissie vraagt alleen tijdelijke maatregelen tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO) een beslissing neemt.
“Intussen legden de VS en Turkije wel zware importtarieven op van 100 dan wel 40 procent, zonder te wachten op de WTO.
“Europa hanteert dus een riskante methode. Wij leggen onszelf een hoge bewijslast op.
“Wat als we ongelijk krijgen? Ik heb het tien jaar geleden meegemaakt als adviseur van Karel De Gucht in de zaak van de zonnepanelen. Die strijd hebben we verloren.”
We zitten dus in een relatief nadelige positie?
“Het is heel professioneel en nobel van de EU om de regels van de WTO te willen volgen. Maar je bent niet alleen in de wereld. En dus moet je kijken wat de rest van de wereld doet.
“Als we deze zaak verliezen, en andere landen sluiten wel hun deuren, dan wordt Europa de primaire afzetmarkt voor Chinese wagens.
“Ik denk dat de Commissie Europeanen niet transparant genoeg heeft uitgelegd waarom ze voor deze aanpak kiest.”
Over het hoe en waarom van een groeiende confrontatie met China is inderdaad geen maatschappelijk debat. Wat als een meerderheid van de Europeanen nu vindt dat we die goedkopere elektrische auto’s moeten omarmen, bijvoorbeeld om de klimaatcrisis aan te pakken?
“Dat debat zouden we kunnen voeren. Maar we moeten het Europese publiek wel goed informeren over de gevolgen.
“Onze autobedrijven zullen afzien, en de sector stelt nog altijd miljoenen mensen tewerk.
“Zo’n debat kan ook vergiftigd worden. Kort na de beslissing van de Europese Commissie vertelden taxichauffeurs van Lissabon tot Parijs en Brussel mij plots allemaal dat “wij hierdoor jammer genoeg veel meer zouden moeten betalen” voor mobiliteit. Allemaal omdat ze filmpjes op Tiktok hadden gezien.
“Van alle maatschappelijke problemen die er bestaan hadden ze plots allemaal aandacht voor dat ene thema (lacht).”
U denkt dat er een Chinese beïnvloedingscampagne liep op Tiktok?
“Uiteraard. Het is echt wel gemakkelijk om de Europese publieke opinie te kneden via desinformatie.
“Ik geloof overigens niet dat die taxichauffeurs gelijk hebben. De Chinese autobouwer BYD zal zijn prijs eerder met 18 procent laten zakken.
“Het bedrijf staat nu eenmaal onder grote druk om toch ergens naartoe te exporteren.”
Te klein om de spelregels te bepalen
Had Europa radicalere middelen moeten inzetten? U verwees zelf naar wat China doet: auto fabrieken verplichten om lokaal geproduceerde onderdelen te gebruiken.
“Ook dat mag niet van de WTO, maar tientallen jaren terug deden autobouwers als Nissan dat in Europa toch, gewoon omdat Europese onderdelen goedkoper waren.
“Intussen staan de eerste Chinese autofabrieken in de stijgers in Hongarije en Spanje.
“Als we nu niets doen, dan zullen die hun batterijen uit Marokko importeren, en hun computerchips uit China. Dat zijn de duurste componenten!
“Dus verkleint de rijkdom die zo’n fabriek genereert voor de lokale economie wel heel drastisch, tot pakweg 20 procent.
“Europa verwordt dan tot een soort “Mexico”: een tussenschakel die alleen assemblage doet, maar geen greep heeft op de grote meerwaarde.
“Geloof mij: daar zijn wij echt niet aan gewend. Heel lang waren de rollen omgekeerd.
“Europa denkt beter goed na over wat nu op het spel staat. We moeten misschien aanvaarden dat we te klein zijn geworden om de mondiale regels vast te leggen.”
Als we de afhankelijkheid van Chinese autoleveranciers een probleem vinden, zijn er toch meerdere sectoren waar we ons dringend zorgen over mogen maken? China is een cruciale producent voor ureum, een grondstof voor kunstmest, en wil dat sinds juni niet meer exporteren.
“Dat is absoluut waar. Onze afhankelijkheid zit op zoveel terreinen. Sommige terreinen hebben we zelfs nog niet eens in kaart gebracht. Het is niet omdat daar geen brandend debat over is, dat we die risico’s moeten negeren.”
“Ik denk niet dat we dit soort protectionisme nu nog moeten hanteren voor pakweg zonnepanelen. In die markt is China al te groot. Maar bij elektrische wagens zijn er nog zoveel innovaties mogelijk. De einduitslag ligt nog niet vast.
“Europa moet iets doen in die nieuwe markten, waar het nog een competitief voordeel kan behalen. Denk aan warmtepompen of de technologie voor koolstofopslag.
“Als je China daar vijf jaar voorsprong in geeft, is het voorbij.
“Mochten de Chinezen in onze schoenen staan, dan zouden ze trouwens ook iets doen aan al die strategische afhankelijkheden.”
Problemen exporteren
Garcia Herrero is een nuchtere cijferverzamelaar in een debat dat steeds meer beheerst wordt door grote emoties: voor of tegen China.
Terwijl zij gegevens probeert te verzamelen over bijvoorbeeld kmo’s in China, zijn er in Amerika gepolariseerde debatten bezig.
- Kan China militair snel verzwakken door zijn lager geboortecijfer?
- Is regimeverandering in het belang van Washington?
Garcia Herrero kent enkele van de bekende Amerikaanse Chinahaviken goed, en zelfs mensen die een aantal jaren vastzaten in het land.
“De standpunten zijn soms… verregaand”, zegt ze.
“En die agressieve politieke visie is ook begrijpelijk als je persoonlijke ervaringen bekijkt. Maar zelf heb ik nooit zulke negatieve ervaringen gehad in China.”
Het houdt u alvast niet tegen om heel precieze kritiek te geven op het regime?
“Mijn doel is niet om China te demoniseren. Maar we moeten wel slimmer omgaan met het land. Zij zijn alvast slim genoeg in hun omgang met ons. Zij weten wat ze willen.
“Als Europeanen naar China trekken, is dat vaak met algemeenheden in plaats van goed uitgewerkte argumenten.
“Wij weten niet wat we van China willen. Deels natuurlijk ook omdat we geen eengemaakte natie zijn.
“Waar ik me vooral tegen verzet, is dat China zijn binnenlandse problemen probeert te exporteren naar de rest van de wereld.”
Wat bedoelt u daarmee?
“De Chinese Communistische Partij kiest voor een exportgedreven economie, met veel overcapaciteit en bubbels die dreigen te barsten.
“Die scheeftrekkingen laat ze los op de rest van de wereld.
“Als ze zo blijven produceren en niemand helpt hen om zichzelf te corrigeren, dan zal de hele planeet straks nog niet volstaan als afzetmarkt.
“China zou moeten kiezen voor een ander type groei en bepaalde interne hervormingen doorvoeren.
“Consumptie moet belangrijker worden in hun economie.”
Maar dat brengt misschien minder meerwaarde en belastingen op, en is niet noodzakelijk goed nieuws voor de planeet?
“Ik begrijp die kritiek. En in veel confucianistische landen blijkt het inderdaad niet evident om gewone mensen veel meer te laten uitgeven. Misschien omdat sparen er cultureel zo belangrijk is.
“Maar zijn de keuzes van de Partij strikt economisch, of ook ideologisch?
“Kan de Partij omgaan met een samenleving waarin mensen in alle rust een breed gamma aan diensten consumeren?
“Als je investeert in de industrie, behoud je veel beter de controle. De rijkdom zit dan geconcentreerd bij een klein groepje.
“Een cruciale vraag is of China een volwaardige sociale welvaartsstaat kan worden. De Partij zou echt wel veel meer aan interne herverdeling van de rijkdom kunnen doen.
“Op dit moment heffen ze weinig belastingen, zowel op bedrijven als op burgers. Ze weet hoe gevoelig dat ligt.
“Het kan snel uitdraaien in een test van politieke legitimiteit. Zo omzeilt China zijn binnenlandse problemen door zijn interne vraag te beknotten.”
De VS dachten lang dat China zou veranderen door toe te treden tot de WTO. Nu hopen ze China te veranderen door confrontatie en isolatie. Hoe kijkt u daarnaar?
“Als het objectief is om China in te dammen zodat het vooral geen hegemonische grootmacht wordt, dan hebben we daar eerlijk gezegd geen moreel recht op. Tenminste, als China die hegemonie op een faire manier zou nastreven.
“Maar China speelt het spel niet fair, en de VS kunnen zich niet voorstellen dat China ooit zou uitgroeien tot een gelijkwaardige grootmacht.
“Dus aan de ene kant heb je wat je bijna de Amerikaanse erfzonde zou kunnen noemen, die drang naar macht.
“Aan de andere kant zetten de Chinezen een masker op, door te beweren dat ze de internationale spelregels volgen terwijl ze dat eigenlijk niet willen.
“De fout ligt aan beide kanten. Maar wij moeten als Europeanen wel beseffen dat die twee landen niet inwisselbaar zijn als wereldleiders.”
Hoe zou het ons Europeanen vergaan in een meer Chinese wereldorde?
“Ik denk niet dat zo’n wereldorde ons erg zou bevallen.
“Kijk, ook de VS trekken voortdurend steun in voor internationale instellingen of regels die ze zelf gemaakt hebben. Maar ze betalen daarvoor tenminste een kost qua reputatie.
In een Chinese invloedssfeer bestaat die reputatiekost niet. Er is veel minder transparantie en ruimte voor landen om autonoom te beslissen over hun toekomst.
“China ziet zichzelf als de wielas en andere landen als de spaken. Of als satellieten die moeten draaien rond de zon.
“Om eerlijk te zijn, is het in ons belang dat China niet overdreven dominant wordt.
“Vergeet ook niet dat de Chinezen een enorme minachting hebben voor de Europese Unie.”
Ook nu de Europese landen zich minder dan vroeger uit elkaar laten spelen door China?
“Ook nu nog. Ze hebben misschien respect voor individuele lidstaten en hun troeven. Maar het idee dat je als land soevereiniteit afstaat aan een hoger niveau om dingen gedaan te krijgen vinden Chinezen bespottelijk.
” Waarom zou je als Frankrijk een stuk van je macht willen afstaan om op gelijke voet te debatteren met een eilandje als Malta?
“Dat gaat volledig in tegen hun wereldvisie.”
Het woord “win-winsituatie” is intussen onderdeel geworden van de Chinese propagandataal. Zijn er eigenlijk objectief gezien nog samenwerkingen waaruit zowel Europa als China baat kunnen halen?
“(Denkt even na) Op dit moment staat China te sterk om echte win-winsituaties na te streven, vrees ik.
“Het zou anders zijn mochten ze bijvoorbeeld een grote klimaatramp meemaken of een andere structurele crisis.
“Ik wens hen dat uiteraard niet toe, maar dan zouden ze iets nodig hebben van anderen. Pas dan ontstaat er ruimte voor echte samenwerking.
“Die ruimte zie ik nu niet, tenzij ze plots sociaal of politiek verzwakken.”
Lees ook
Jonathan Holslag – De Chinese dictatuur van het volk wordt een dictatuur van Xi Jinping
Taiwan – Waarom China al zeventig jaar verveeld zit met een klein eiland
Lees ook
Lees andere gesprekken in deze reeks
Bron: De Standaard