Waarom betekent een eiland met 23 miljoen inwoners zoveel voor het grote China? En is het Amerika zoveel waard dat het zijn leger er wil inzetten?
Een Amerikaanse politica die fin de carrière is, brengt een blitzbezoek aan Taiwan en meteen blokkeert China de Zeestraat van Taiwan, mogelijk zelfs tot zondag.
Het is typerend voor Xi’s geopolitieke stijl: kleine provocaties meteen stevig beantwoorden (DS 23 maart 2021).
Taiwan heeft al cyberaanvallen over zich gekregen, een nieuwe handelsboycot weegt, en nu wil China zelfs geen zand meer verkopen, waardoor de Taiwanese bouwsector bloedt. Hoe is het zover kunnen komen?
1. Waarom is China zo gebrand op Taiwan?
Het China dat we vandaag kennen, is ontstaan na decennia bloedige burgeroorlog tussen communisten en nationalisten, die het officiële bestuur in handen hadden.
In 1949 won de Communistische Partij van China (CCP) het pleit en verenigde ze het hele vasteland onder één regime.
De nationalistische Kwomintang trok zich terug op Taiwan. De nationalisten beweerden dat ze de enige legitieme vertegenwoordigers van het Chinese volk waren en hielden Communistisch China uit de Verenigde Naties. Andere landen weigerden lang alle diplomatieke relaties met Peking en erkenden alleen Taipei.
Toen de VS in 1950 een anticommunistische oorlog begonnen in Korea, zette dat nog meer kwaad bloed. Al snel marcheerden Amerikaanse en internationale troepen beangstigend dicht bij de Chinese landsgrens.
De VS sloten ook een militair pact met Taiwan en in 1955 dreigden ze ermee om China te bestoken met kernraketten.
Taiwan viel China in 1954 aan, maar de crisis werd bezworen door onderhandelingen. Er volgden in 1956 en 1996 nog twee Taiwancrisissen, waarbij militaire confrontaties telkens werden afgewend.
Generaties Taiwanezen en Chinezen leerden elkaar zo te zien als ‘landverraders’ en ‘communistische vijanden’.
In 1955 dreigden de VS er nog mee om China te bestoken met kernraketten
Taiwan wordt allang niet meer bestuurd door de Kwomintang, maar Peking wil nog altijd dat het ooit ‘terugkomt’ naar het ‘moederland’.
President Xi, een ultranationalistische communist, ziet dat als het sluitstuk van China’s historische opmars.
Chinese militaire oefeningen rond Taiwan
2. Welke landen erkennen Taiwan?
Sinds 1971 erkennen de meeste landen het communistische China als het ‘echte’ China. De internationale gemeenschap probeerde de rivaliteit tussen beide staten dood te zwijgen en de (handels)relaties met Taiwan te combineren met goede relaties met Peking.
Behalve enkele kleine eilandstaatjes erkennen de meeste landen in de wereld Taiwan niet als een ‘soeverein gebied’. Ze openen er geen ambassades, maar ‘diplomatieke posten’.
China probeert al jaren om Taiwan te isoleren. Wie open relaties aangaat met Taipei, haalt zich de wraak van China op de nek. Dat overkwam eind 2021 bijvoorbeeld Litouwen: het opende een ambassade in Taiwan, en moest dat bekopen met officieuze handelssancties van China.
3. Waarom escaleert het nu?
Dat Taiwan bestaat, is voor de CCP niet het grootste pijnpunt. Het probleem is volgens Peking vooral dat rivalen Taiwan kunnen gebruiken als een wapen gericht op het hart van China. De crisis flakkert nu vooral op vanwege de turbulente relatie tussen Peking en Washington.
Die is sinds de regering Trump (2017-2021) stevig verzuurd. Van samenwerking is, ook nu onder Biden, amper nog sprake. China heeft zich nooit veel aangetrokken van de handelsregels die de Amerikanen belangrijk vonden.
Omgekeerd counteren de VS China op elk mogelijk vlak. De VS werken aan allianties met andere landen om Peking in te dammen, proberen investeringen af te snoepen van China en blijven Peking aanklagen wegens mensenrechtenschendingen in Xinjiang.
China heeft geen vertrouwen in Washington: het weet dat elke vier jaar een nieuwe president de oude beloftes kan herroepen.
Bovendien zijn de VS nog steeds het enige land dat ooit kernwapens heeft ingezet en beschikken ze over een militaire overmacht in de Zuid-Chinese Zee – waar de Amerikanen China kunnen aanvallen met nucleaire raketten vanaf zeeschepen.
China daagt die vijf decennia oude status quo nu uit. Beide kampen graven zich volgens analisten in voor een tweede Koude Oorlog.
4. Wat denken de Taiwanezen?
De crisis wordt steeds moeilijker af te wenden: na minstens 60 jaar zelfbestuur is een eigen Taiwanese identiteit ontstaan. Jongeren zijn gewend geraakt aan democratisch zelfbestuur, vrije pers en uitgebreide burgerrechten. Die verworvenheden bestaan niet in China, en zullen allicht een ‘hereniging’ niet overleven.
Ook al delen China en Taiwan veel qua taal, cultuur en etnische samenstelling, toch zijn het twee uitersten. Taiwan werd in 2019 het eerste Aziatische gebied om het holebihuwelijk goed te keuren. China probeert holebi’s weer in de kast te duwen. China is sinds de massale betogingen in Hongkong ook banger geworden van Taiwan. Het eiland kan kritische ideeën blijven verspreiden die Peking probeert buiten te houden.
Als de onafhankelijkheid uitroepen mogelijk zou zijn zonder de toorn van China op te wekken, dan zou twee derde van de Taiwanezen dat graag doen. Vijftig procent zou dat zelfs willen doen als er een aanval komt. Tot nu is dat niet gebeurd, omdat president Tsai Ing-wen een voorzichtige leider is.
5. Zijn de VS bereid Taiwan militair te steunen tegen China?
De VS zijn bij wet verplicht om ‘Taiwan te helpen om zijn zelfverdediging op te zetten’. Dat betekent nog niet dat het Amerikaanse leger manschappen en materieel zal inzetten.
Integendeel, de doctrine ter zake heet ‘strategische ambiguïteit’: de VS laten bewust in het midden in hoeverre ze Taiwan zouden willen bijstaan. Veel Chinese haviken zijn ervan overtuigd dat de VS niet de moed hebben om hun grote principes militair te verdedigen.
Onder Biden is die dubbelzinnigheid nog groter geworden. Op 9 mei bleek dat de website van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken plots de zin ‘Taiwan is een deel van China’ had verwijderd. Maar op 3 juni plaatsten de Amerikanen het zinnetje al terug.
Volgens onder meer Chris Johnson, een voormalige expert bij de inlichtingsdienst CIA, is Bidens Chinabeleid chaotisch en versnipperd: te veel vage clichés, te weinig strategie. Bovendien zijn de VS al verwikkeld in de Oekraïnecrisis.
Inmiddels heeft China geïnvesteerd in zijn leger om de kloof met de VS te verkleinen. Als China in de jaren 50 en 90 niet goed genoeg uitgerust was om Taiwan in te nemen, dan liggen de militaire kaarten nu helemaal anders.
Bron: De Standaard