Er komt een epidemie van hart- en vaatziekten op ons af, waarschuwt de Belgische Cardiologische Liga, ook omdat vrouwen ongezonder leven. Met zijn boek Ons hart, de complete handleiding wil topcardioloog Pedro Brugada ons motiveren beter voor ons hart te zorgen.
Barbara Debusschere – De Morgen
‘Dat klachten van vrouwen zelfs door artsen niet au sérieux genomen worden kost ook levens.’
Pedro Brugada
“Doe de test”, zegt Pedro Brugada (71), internationaal befaamd cardioloog die de erfelijke hartziekte het Brugadasyndroom ontdekte.
“Vraag mensen wat de grootste doodsoorzaak is bij vrouwen, en velen zeggen: ‘Borstkanker.’
Maar vrouwen sterven het meest aan hart- en vaatziekten.
“Toch associëren velen, ook artsen, hartziekte vooral met mannen. Ik zie vrouwen met hartkloppingen die kalmeringsmiddelen voorgeschreven krijgen.
“‘Het zullen de zenuwen zijn’, horen ze. Dat kost levens. Daarom wijd ik een volledig hoofdstuk aan het vrouwenhart in mijn boek.”
Hoeveel meer vrouwen sterven aan hart- en vaatziekten dan mannen?
“De laatste overheidscijfers die ik ken tonen dat in Vlaanderen 23 procent van de vrouwen eraan sterven en 20 procent van de mannen. Zij sterven vaker aan kankers, die zo’n 25 procent van de mannen doden. Bij vrouwen ligt dat op 20 procent.
“Cijfers van de Belgische Cardiologische Liga tonen dat het percentage vouwen onder de vijftig jaar dat een hartaanval krijgt de laatste vijftien jaar is verdrievoudigd.
“Naast meer overgewicht en obesitas, roken en te weinig bewegen bij iedereen, is die toename bij vrouwen één van de redenen waarom de Liga een epidemie ontwaart.”
Is de reden niet vooral dat vrouwen steeds langer leven?
“Dat is één van de factoren. Daardoor zijn er steeds meer vrouwen die voorbij de menopauze zijn. En daarvan weten we dat er een impact is op het hart. Dat kun je aflezen uit de statistieken.
“Tussen 45 en 74 sterven ongeveer de helft minder Belgische vrouwen dan mannen aan deze ziekten. Maar vanaf ongeveer 75 jaar halen vrouwen mannen in. En in de oudste groep van de 85-plussers is de situatie omgekeerd en sterven bijna dubbel zoveel vrouwen als mannen door cardiologische aandoeningen.
“Vrouwen krijgen dus op latere leeftijd hartaanvallen en sterven er vaker aan.”
Waarom is de menopauze een extra risicofactor?
“De oestrogeenproductie, die in de aanloop naar de menopauze afneemt en dan stopt, speelt een belangrijke rol.
“Oestrogenen houden de aders soepel, de hoeveelheden goede cholesterol hoog en de hoeveelheden slechte cholesterol laag. Daardoor zijn vrouwen tijdens hun vruchtbare periode beschermd.
“Bij erfelijke hartziekten zien we dat effect ook. Tot aan de puberteit sterven er evenveel jongens als meisjes. Tussen de puberteit en de menopauze sterven er beduidend meer jongens en mannen dan vrouwen en na de menopauze keert dat om.
“We weten nu ook zelfs dat wanneer een broer en een zus dezelfde mutatie gelinkt aan een hartaandoening erven, daar twee totaal andere ziektes uit voortkomen. En ze zijn elkaars spiegelbeeld. De medicatie die de man zal redden is dodelijk voor zijn zus en omgekeerd.”
Is hormoonvervangende therapie (hrt) in de menopauze aangewezen om je hart te beschermen?
“Er is nog onvoldoende onderzoek om dat als richtlijn aan te nemen. Maar mogelijk kan hrt, dat nu wordt voorgeschreven om menopauzeklachten zoals opvliegers aan te pakken, het vrouwenhart bescherming bieden.”
Wat is de impact van anticonceptie?
“Anticonceptie op basis van synthetische oestrogenen doet het bloed stollen en is dus af te raden als hartziekte in de familie zit of wanneer je kampt met te hoge bloeddruk of te veel slechte cholesterol.
“Gelukkig is er nu anticonceptie met natuurlijke oestrogenen.
“Ook vrouwen die roken nemen best geen anticonceptie met synthetische oestrogenen. Roken verstijft de bloedvaten en vrouwen van boven de 35 jaar die anticonceptie slikken lopen daardoor aanzienlijk meer risico op een hartaanval.
“Jammer genoeg roken vrouwen steeds meer, vaak om hun gewicht onder controle te houden.”
Niet alleen ouder worden is dus een risicofactor voor vrouwen?
“Nee. Ook de levensstijl speelt een belangrijke rol. Dat vrouwen meer en meer als mannen zijn gaan leven en de meeste zorgtaken op zich nemen, heeft ertoe geleid dat ze alle risicofactoren voor hart- en vaatziekten van mannen hebben overgenomen.
“De combinatie werk en gezin betekent al te vaak te weinig tijd om te bewegen en gezond te eten en veroorzaakt chronische stress. En het vrouwenhart is gevoeliger voor emotionele stress.
“Het is ook door die ongezondere levensstijl van vrouwen dat het beschermende effect van de oestrogeenproductie afkalft.”
Ik zou wel kunnen denken: ‘Geen zorgen tot mijn 75ste’.
“Dat is een misvatting. Het is niet omdat vooral oude vrouwen sterven aan hart- en vaatziekten dat er niet ook vrouwen in de problemen komen op jongere leeftijd.
“Kijk naar dat cijfer van de Liga over vrouwen onder de vijftig die steeds vaker een hartaanval krijgen. En veel hartproblemen bouwen zich langzaam op door slechte gewoontes. Je levensstijl als twintiger, dertiger, veertiger heeft dus een impact op je risico’s later.
“Bovendien kampt ongeveer één op de honderd jonge Vlaamse vrouwen met een hartritmestoornis, ‘AV nodale tachycardie’, waarbij het hart abnormaal snel gaat kloppen.
“Ik zag vandaag nog zo’n patiënte die al jaren niet geloofd werd door artsen. Ze had last van stress, kreeg ze te horen. Anderen krijgen antidepressiva of Xanax.”
Dat vrouwen met een hartprobleem minder goed geholpen worden is meer dan anekdotiek?
“Absoluut. Meerdere studies tonen dat vrouwen met hartklachten systematisch minder snel de juiste zorg krijgen.
“Een vrouw met hartklachten is zogezegd emotioneel, een man die naar zijn borst grijpt krijgt meteen de juiste hulp. Ik vind dat echt onvoorstelbaar.
“Zonet is Amerikaans onderzoek gepubliceerd waaruit blijk dat een vrouw die neerzijgt opmerkelijk minder kans heeft hartmassage te krijgen dan een man. In deze studie kwam dat vooral doordat omstanders vrouwen niet durven aanraken.
“Maar dus ook het idee dat vrouwen het niet snel aan hun hart krijgen speelt mee, zelfs in het ziekenhuis. Daar worden hartklachten van vrouwen minder opgemerkt, waardoor ze minder snel de juiste behandeling krijgen.
“Onderzoek door de British Heart Foundation laat zien dat vrouwen vijftig procent vaker een verkeerde diagnose krijgen wanneer ze een hartaanval hebben. Dat kan natuurlijk fataal zijn.”
Ligt die selectieve blindheid ook aan het feit dat de symptomen van een hartaanval anders kunnen zijn?
“Dat maakt het inderdaad complexer.
“De vier typische symptomen bij mannen, namelijk pijn of een druk in de borst met mogelijk uitlopers naar de armen, hartkloppingen, kortademigheid en flauwvallen komen ook voor bij vrouwen.
“Daar loopt het soms al mis, want een vrouw die flauwvalt is al snel een vrouw die last heeft van haar maandstonden of de menopauze.
“Daarnaast kan een hartaanval zich bij vrouwen ook aankondigen door vermoeidheid, zweten, misselijkheid en spijsverteringsproblemen, duizeligheid en pijn in de nek, kaak, rug of armen.
“Een van mijn patiënten belandde zo bij de tandarts terwijl haar hart in nood was. Het zijn vage symptomen. Maar als je er geen andere reden voor ziet, kan het zeker je hart zijn. Contacteer dan zo snel mogelijk je arts.”
Dan moet die een hartprobleem natuurlijk wel als optie zien.
(lacht) “Ja, daar is dus nog werk aan de winkel. Sowieso moet een arts er altijd van uitgaan dat er iets medisch aan de hand is voor het tegendeel bewezen is.
“Pas als je een hartprobleem zeker kan uitsluiten, kun je beginnen over nervositeit en angststoornissen. Nu loopt het vaak omgekeerd.
“Maar vrouwen moeten zelf ook beseffen dat het wel degelijk hun hart kan zijn.”
Zit het vrouwenhart ook anders in elkaar?
“Het is iets kleiner en de aders zijn iets dunner, wat voor chirurgen soms vloeken is. Maar verder is het dezelfde pomp als bij mannen.
“Wel weten we nu dat bepaalde hartziekten typisch voor vrouwen zijn.
“Een voorbeeld is die AV nodale tachycardie bij jonge vrouwen, een ander is het het zogenaamde gebrokenhartsyndroom, officieel het takotsubosyndroom.
“Hoe het komt weten we niet, maar bijna alleen vrouwen van boven de vijftig krijgen hiermee te maken. Meestal lokt een stresssituatie die een enorme adrenalinestoot veroorzaakt, deze aandoening uit.
“De linkerkamer van het hart neemt dan de vorm aan van een tako tsubo, een Japanse kruik waar octopussen mee gevangen worden.
“Door die vervorming ontstaat tijdelijk zuurstoftekort en raakt de hartspier beschadigd. Ook dat is jarenlang onderschat.”
Vanwaar die miskenning in de medische wereld?
“Uit goede bedoelingen. Vrouwen zijn in de loop van de medische geschiedenis in zowat alle disciplines uitgesloten van het onderzoek omdat ethische commissies wilden voorkomen dat wie zwanger kon worden deelnam aan studies die de foetus konden schaden.
“Daarom zijn medicatie en diagnostische technieken zo goed als exclusief op mannen getest.
“Als er al vrouwen meedoen zijn het oudere dames, maar dat geeft een vertekend beeld. Zo zijn gaten ontstaan in de kennis over symptomen, behandeling en prognose.
“Gelukkig is er nu een inhaalbeweging. Maar de kennis in de handboeken is nog grotendeels gebaseerd op de man.”
Uw boek is een handleiding over het hart voor vrouwen én mannen. Wat zou iedereen zeker moeten weten?
“Iedereen zou een hartmassage moeten kunnen uitvoeren en moeten beseffen dat je veel meer kan doen voor je hart dan je denkt.
“Stoppen met roken en alcohol, voldoende bewegen en overgewicht wegwerken doen je hele lichaam en zeker ook je hart deugd.
“Onderzoek op Vietnam-veteranen heeft aangetoond dat atherosclerose (opbouw van plaque in de slagaders, wat het hart in gevaar kan brengen) zich al begint op te bouwen vanaf je twintigste.
“Begin dus vroeg met zorgen voor je hart. Dat betekent dat je als twintiger al eens je bloeddruk en suikerwaarden laat meten.”
Dat doet toch niemand op die leeftijd?
“Dat is het drama van dit land. We hebben zeer goede gezondheidszorg. Dus als je er op tijd bij bent zijn je overlevingskansen bij een hartprobleem groot. Maar velen zijn er wel te laat bij omdat ze niet stilstaan bij hun hart.
“Overheidsstatistieken tonen dat de helft van de Vlamingen op 40 jaar nog nooit zijn cholesterol of bloedsuikerwaarden heeft laten meten. Dat is ongelooflijk.
“Ook een te hoge bloeddruk voel je niet en is een stille doder omdat bijna niemand onder de 50 er aandacht voor heeft.
“Dus laat je bloeddruk, cholesterol en bloedsuiker tijdig en regelmatig meten.
“En voor vrouwen: laat niet alleen naar je borsten maar ook naar je hart kijken.”
U doet ook beleidssuggesties. Vindt u dat de ziekteverzekering mensen met hartproblemen die blijven roken minder moet terugbetalen?
“Ik vind dat in ieder geval een legitieme vraag. Zowat een op de vijf sterfgevallen door hart- en vaatziekten is het directe gevolg van roken.
“Als ik morgen met 80 kilometer per uur door de bebouwde kom race, dan krijg ik een boete. Waarom zou de maatschappij dan moeten betalen voor iemand die hartproblemen heeft en van de arts de vraag krijgt te stoppen met roken maar weigert?
“We moeten onze verantwoordelijkheid nemen. Wie de zorg voor zijn lichaam centraal zet, doet dat doorgaans vanzelf.”
U bent de cardioloog van enkele van onze beste topsporters en voegt ook een hoofdstuk toe over sporten en het hart. Waarom?
“Omdat daar veel misvattingen over leven.
“Bij atleten die plots bezwijken is dat doorgaans niet door de intense sport maar omdat er al een onderliggend probleem sluimerde.
“We volgen hen optimaal op, maar tussen twee controles door kan er altijd iets gebeuren, zoals een infectie of een hartziekte die zich dan pas manifesteert. We zullen dat fenomeen dus nooit honderd procent kunnen vermijden.”
Raadt u de gewone man en vrouw vooral veel ‘cardio’ aan?
“Helemaal niet. Het belangrijkste voor je hart is: beweeg meer, zoek een activiteit die bij je leeftijd en lichaam past en die je vooral graag doet. Of dat nu golfen, zwemmen of pilates is.
“Minder zitten en meer bewegen op een manier die jij leuk vindt is veel gezonder voor je hart dan ineens marathons gaan lopen of obsessief tienduizend stappen per dag zetten want bijna niemand houdt dat vol.
“Die tienduizend stappen kwamen er trouwens alleen maar omdat de eerste stappenteller tot tienduizend kon tellen (lacht).
“Of neem een hond. Die zal je dwingen om elke dag te gaan wandelen en hij zal je sneller doen wandelen. Je hart zal je dankbaar zijn.”
Beeld Damon De Backer
Lees ook
Cardioloog Pedro Brugada – Hoe houd je je hart gezond?
Bron: De Morgen