Caroline Pauwels heeft de Arkprijs van het Vrije Woord gekregen. Sigrid Bousset prijst de rector voor de manier waarop ze haar functie invult, voor hoe ze communiceert en voor hoe ze in het leven staat.
Tekst: Sigrid Bousset - Bestuurder Arkprijs van het Vrije Woord & co-initiator huis van Herman Teirlinck.
In haar essay De revolutie laat Hannah Arendt de legendarische stichter van Athene Theseus aan het woord. Hij vertelt ons ‘wat gewone mensen, jong en oud, in staat stelde de last des levens te dragen: het was de polis, de ruimte waarin een mens vrij kon handelen en spreken, en daarmee “het leven zijn glans kon geven”’.
Een samenleving geïnspireerd op de aloude wetten van de antieke stadstaat, waarin mensen vrij kunnen spreken en handelen, moet volgens Arendt gebaseerd zijn op eerlijkheid en transparantie.
De wil van burgers om samen te leven in een groter verband veronderstelt een morele houding waarin verantwoordelijkheid centraal staat. Het sociale gevoel van de burger noemt zij een vorm van goede smaak, een gevoel voor redelijkheid en engagement, die ook een zekere belangeloosheid moet hebben.
Wanneer de burger zaken wil veranderen in de samenleving, dan doet hij of zij dat niet door naar revolutionair geweld te grijpen, maar via overleg en dialoog.
Ik denk dat er geen betere karakterisering bestaat voor het engagement van Caroline Pauwels in de publieke ruimte.
Het vrouwelijke model
Als rector van de universiteit in de hoofdstad heeft ze zich steeds ingezet voor de emancipatorische kracht die schuilt in studeren, in de bezieling door studie.
De manier waarop ze zich tot jonge volwassenen richt, toont dat ze de universiteit ziet als een vrijplaats van het denken, als een plek waar toekomstige intellectuelen leren dat theoretische kennis niet los mag staan van reflectie over de samenleving en de bindende normen die we daarin delen.
Caroline Pauwels kiest ervoor om kritisch, maar met vertrouwen en verwondering naar de wereld te kijken, en om de moed op te brengen om zelf te denken
Het zou in deze tijd al lang geen thema meer mogen zijn, maar het feit dat Pauwels als vrouw deze functie bekleedt, is een bijkomend betekenisvol aspect.
‘Wat ik opeis als vrouw,’ schreef Simone Veil – de eerste vrouwelijke voorzitter van het Europees Parlement – ‘is het recht mij niet te hoeven houden aan het model van mannelijkheid.’
Ze bedoelde daarmee dat er andere modellen zijn om met posities om te gaan die macht en status verlenen. In het patriarchale model werd macht ingevuld met een aura van onkwetsbaarheid en een zekere intimiderende uitstraling.
Het vrouwelijke model dat Veil opeiste, was dat van empathie, begrip en ervaring, om een positie met gezag te bekleden op een niet-autoritaire, solidaire manier.
Precies dat is de invulling die Pauwels in de publieke ruimte aan haar functie geeft: die van moraliteit, empathie en sociale verantwoordelijkheid. Ze is niet alleen voor veel ambitieuze vrouwen een rolmodel, ze biedt ook een hoopvol alternatief voor onze samenleving aan, die nog te vaak door patriarchale modellen wordt gedomineerd.
Dat ze als vrouw in een gezagspositie ook de moed heeft haar eigen existentiële kwetsbaarheid te delen, illustreert hoezeer deze empathische houding haar op het lijf is geschreven.
Ze heeft haar strijd tegen de ziekte die haar heeft getroffen gedeeld met het publiek, en daarbij blijk gegeven van een bewonderenswaardige levenswil, van positivisme en vitaliteit.
De ziekte ziet ze als een compagnon de route die ze meeneemt op haar pad en die haar nieuwe inzichten geeft, namelijk een terugkeer naar de essentie. Niet de essentie van de dingen in onze materialistische wereld, maar de essentie van verbondenheid met mensen en wat ze voor elkaar kunnen betekenen.
Schuiloord tegen doemdenken
Ook uit kunst, filosofie en literatuur blijkt ze kracht te putten. Ze duikt de literatuur in, laaft zich aan de wijsheid van filosofen en beschouwt hun ideeën als ‘een prima schuiloord tegen doemdenken’, waar ze rust vindt.
Als publiek figuur communiceert ze over vergankelijkheid als deel van het leven, ze nodigt uit tot reflectie en gesprek. Ook dat is inspirerend, bemoedigend en geruststellend voor velen onder ons.
De rector heeft aangetoond dat een vrouw met een drukke carrière, als alleenstaande moeder, haar kinderen op een verantwoorde en liefdevolle manier kan opvoeden, ze aan zich kan binden met haar wijsheid en haar begrip. Nu steeds meer ondernemende en zelfstandige vrouwen in deze situatie zijn, is ze ook voor hen een lichtend voorbeeld.
Dat alles maakt haar tot een eminente vertegenwoordiger van die utopische polis waarover Arendt het had: de ruimte waarin een mens vrij kan handelen en spreken, waardoor het leven glans en waarde krijgt.
Als medeoprichter van het Hannah Arendt Instituut in volle coronaepidemie, heeft Pauwels een droom waargemaakt. Ze heeft in Vlaanderen een biotoop gecreëerd voor de aanmaak van vernieuwende ideeën rond samenleven, verdraagzaamheid en solidair burgerschap. Zo verbindt ze wetenschappelijke kennis over die thema’s met inzichten en ervaringen van beleidsmakers, organisaties en burgers.
Grote steden kampen vandaag met problemen waarin vragen over zinvol samenleven centraal staan. Hun demografische complexiteit vraagt om non-conformistische, frisse ideeën en een aanpak voor de toekomst, geïnspireerd op een hernieuwde definitie van wat samen leven, samen denken, en samen doen betekenen.
Bij het engagement dat hoort bij complexe vernieuwingen is er nood aan persoonlijkheden die vertrouwen wekken, die positief in het leven staan en die vast van plan zijn de samenleving van de toekomst vorm te geven. In dit alles speelt Pauwels sinds lang een sleutelrol.
Leer leer leer
Haar culturele, sociale en verbindende initiatieven zijn verfrissend in het Vlaanderen van vandaag. Niet voor niets is het thema dat ze als curator koos voor de jongste editie van Theater aan Zee dat van de verwondering.
Haar motto: ‘Leer leer leer. En verwondering zal je te beurt vallen.’
Of om het met Albert Einstein te zeggen: ‘Er zijn slechts twee manieren om je leven te leiden. Doen alsof niets een wonder is. Of doen alsof alles een wonder is.’
Pauwels koos voor het tweede. Ze koos ervoor om kritisch, maar met vertrouwen en verwondering naar de wereld te kijken. En om de moed op te brengen om zelf te denken. Sapere aude.
De jury van de Arkprijs van het Vrije Woord was dan ook unaniem. Ze dankt Pauwels voor haar moedige en aanhoudende verdediging van het vrije woord, van het ‘durven denken’.
Voor haar stem die ook ver buiten academische kringen klinkt, kritisch en empathisch. Voor haar doorzettingsvermogen, haar positieve, verbindende houding en haar inspiratie.
Dit is een ingekorte versie van de laudatio. De Arkprijs van het Vrije Woord werd 70 jaar geleden opgericht door Herman Teirlinck. De uitreiking vindt vandaag, zaterdag, plaats in Beersel, waar midden november het gerestaureerde huis van Teirlinck als culturele ontmoetingsplek opnieuw de deuren opent voor het publiek.
Lees ook
De kinderen van Caroline Pauwels
Theater Aan Zee – Caroline Pauwels en Walter Van Steenbrugge
Bron: De Standaard
