Zes jaar geleden bezaten de acht rijkste mensen ter wereld evenveel als de armste vier miljard. Die groeiende ongelijkheid is ook slecht nieuws voor de rijkste helft van de wereld, want als de democratie geen gelijke kansen kan garanderen, tekent ze haar eigen doodvonnis. In zijn essay voor De Morgen vertelt Ilja Leonard Pfeijffer wat er moet gebeuren om de vrije samenleving te redden.
Ilja Leonard Pfeijffer – De Morgen
Linkse partijen slagen er niet in het valse discours te kantelen, omdat zij blind zijn of bang om de werkelijke oorzaken van de problemen te benoemen
Ilja Leonard Pfeijffer
Marlene Engelhorn is 31 jaar oud. Zij woont in Wenen. Zij is de achterkleindochter van Friedrich Engelhorn, de stichter van het Duitse chemieconcern BASF.
Het familiekapitaal, dat volgens schattingen van Forbes 3,8 miljard euro bedroeg, was sinds de dood van Friedrich Engelhorn in handen van Marlenes grootmoeder, Traudl Engelhorn-Vechiatto.
Toen haar oma in de herfst van 2022 stierf, erfde Marlene Engelhorn 25 miljoen euro, waarover zij geen belasting hoeft af te dragen, want Oostenrijk heeft de erfbelasting in 2008 afgeschaft.
Marlene Engelhorn is het nooit eens geweest met deze afschaffing van de erfbelasting.
Zij heeft meermaals gezegd dat zij het onrechtvaardig vindt dat haar geld in de schoot wordt geworpen omdat zij de loterij van de geboorte heeft gewonnen.
Zij vindt het de taak van de politiek om zorg te dragen voor de herverdeling van rijkdommen en omdat de politiek volgens haar in dit opzicht faalt, heeft zij zelf het heft in handen genomen.
Zij zal 90 procent van haar erfenis teruggeven aan de samenleving. Een commissie van vijftig door het lot aangewezen burgers mag beslissen waaraan dat geld zal worden besteed.
Hiermee wil zij een voorbeeld stellen, want volgens haar faalt de democratie als zij niet in staat is een gelijke verdeling van vermogen, inkomsten en kansen te garanderen.
EERSTE TRILJONAIRS
Deze actie wil ik op twee manieren van enige context voorzien.
Ten eerste kwam de Oxford Committee for Famine Relief (Oxfam) deze week met een rapport waarin wordt berekend dat de vijf rijkste mannen ter wereld – Elon Musk, Bernard Arnault, Jeff Bezos, Larry Ellison en Warren Buffett – ongeveer 14 miljoen dollar per uur verdienen.
Binnen afzienbare tijd zullen zij de eerste triljonairs in de wereldgeschiedenis zijn.
Tegelijkertijd is het gemiddelde salaris van werknemers in 52 landen de afgelopen jaren niet voldoende gestegen om de inflatie te compenseren.
Oxfam heeft berekend dat werknemers in 2021 en 2022 gemiddeld een maandsalaris aan koopkracht hebben ingeleverd.
Het rapport waarin dit allemaal staat, is getiteld Inequality Inc. en gepubliceerd aan de vooravond van het World Economic Forum in Davos.
Oxfam publiceert al jaren rapporten over de economische ongelijkheid in de aanloop naar de economische top in Davos en elk rapport is alarmerender dan het vorige.
De ongelijkheid neemt toe.
In januari 2014 publiceerde Oxfam haar veel geciteerde observatie dat de 85 rijkste mannen ter wereld, die samen in een dubbeldekkerbus zouden passen, evenveel bezitten als de armste helft van de wereldbevolking.
In 2017 moest Oxfam deze berekening al aanpassen. Toen moest worden geconstateerd dat alleen de acht rijksten al evenveel bezitten als de armste helft van de wereldbevolking.
Ten tweede moet mij van het hart dat ik gevoelig ben voor kritiek.
Enkele dagen geleden sprak ik mijn goede vriend Frans Blom in het etablissement City Hall in Leiden en hij zei mij dat hij mijn columns niet goed vond. Volgens hem wentel ik mij te gretig in mijn pessimisme.
Het punt is niet zozeer dat ik ongelijk heb als ik zeg dat alles hoogstwaarschijnlijk naar de verdoemenis gaat, zei hij, als wel dat ik mijn plicht verzaak om te zeggen hoe het dan allemaal wel moet.
De diagnose is grimmig, maar dat weten we nu wel. Hij spoorde mij aan om mij nu eindelijk eens uit te spreken over de kuur.
De dreigende teloorgang van de democratie, die volgens de huidige peilingen in het cruciale verkiezingsjaar 2024 verder gestalte zou kunnen krijgen, kan niet los gezien worden van de immer toenemende economische ongelijkheid.
Marlene Engelhorn heeft gelijk als zij zegt dat een democratie, die is gebaseerd op gelijke zeggenschap, niet kan functioneren als zij geen gelijke middelen en kansen kan garanderen.
Zij heeft gelijk als zij zegt dat herverdeling van economische armslag een kerntaak moet zijn van de overheid en als zij zegt dat de huidige politiek op spectaculaire wijze tekortschiet in de uitvoering van deze opdracht.
Economische ongelijkheid is op minstens drie manieren onverenigbaar met de democratie.
Ten eerste is geld macht. Invloed is te koop. Als je genoeg geld hebt, kun je Twitter aanschaffen om er het extreemrechtse propagandakanaal X van te maken. Je kunt met je satellieten het verloop van oorlogen beïnvloeden. Als je genoeg kapitaal vertegenwoordigt, zijn politici en beleidsmakers geïnteresseerd in je ideeën en wensen.
Ten tweede resulteert economische ongelijkheid in kansenongelijkheid. Wie als telg van een bemiddelde familie ter wereld komt, zal conform de statistieken beter worden opgeleid en langer leven dan een kind van arme ouders.
Ten derde is economische ongelijkheid een bron van onvrede. Mensen zijn er goed in om zich aan te passen. Ze kunnen er best mee leven om arm te zijn, want veel went en alles is relatief. Maar mensen kunnen niet tegen oneerlijkheid. Armer zijn dan anderen is onverdraaglijk.
De onvrede, die in dit tijdsgewricht wijd en zijd door populisten wordt aangewakkerd en geëxploiteerd en die het vertrouwen in de politiek en de rechtsstaat doet afbrokkelen tot een nauwelijks nog ingehouden roep om een sterke man, komt voort uit de breed gedeelde en nauwelijks te betwisten constatering dat de politiek niet in staat blijkt de problemen van de mensen op te lossen.
Het mag een formidabele prestatie van de rechtse spindoctors heten dat zij het voor elkaar hebben gekregen om het volk te doen geloven dat deze problemen veroorzaakt zijn door links, ook in die landen die de afgelopen jaren zijn geregeerd door rechtse partijen.
Ze hebben van ‘links’ een scheldwoord weten te maken. Terwijl de problemen economisch van aard zijn, worden zij cultureel geframed en, zoals dat gaat, worden de minst fortuinlijke verschoppelingen, die onder de dreiging van geweld en honger huis en haard hebben moeten ontvluchten, als zondebokken aangewezen.
De linkse partijen slagen er niet in dit valse discours te kantelen, omdat zij blind zijn of bang om de werkelijke oorzaken van de problemen en de onvrede te benoemen.
Links heeft geen verhaal, zegt men terecht. Terwijl het verhaal voor het oprapen ligt.
- De klimaatcrisis wordt veroorzaakt door de consumptiedwang van het kapitalisme.
- De asielcrisis wordt veroorzaakt door de klimaatcrisis en door economische ongelijkheid op mondiale schaal.
- De crisis in de woningbouw wordt veroorzaakt door perverse mechanismen van de vrije markt.
- Personeelstekorten idem.
- Verliezen worden afgewenteld op de samenleving, terwijl winsten privaat zijn.
Mijn goede vriend Frans Blom heeft gelijk. Het is de hoogste tijd om te vertellen wat er moet gebeuren.
Een systeem dat bij uitstek voldoet aan alle door Thomas Kuhn (1922-1996; Amerikaanse natuurkundige en wetenschapsfilosoof, red.) beschreven kenmerken van een vastgelopen paradigma, is onze westerse, kapitalistische samenleving.
Het zal duidelijk zijn dat ons kapitalistische model, dat gebaseerd is op oneindige groei op een in omvang beperkte planeet, onhoudbaar is.
Het zal even duidelijk zijn dat de perverse wedkamp die het kapitalisme wil zijn, steeds minder winnaars oplevert ten koste van steeds meer verliezers.
Die groeiende ongelijkheid is inherent aan het kapitalisme en met de observatie dat die toenemende ongelijkheid onacceptabel is, is de conclusie van het syllogisme dat het kapitalisme onacceptabel is niet langer te vermijden.
Wat eveneens duidelijk zal zijn, is dat het kapitalistische systeem ons niet gelukkig maakt.
BASISINKOMEN: GOED BEGIN
Ik zal u thans een schokkende waarheid onthullen: dat is ook niet de bedoeling.
Het kapitalistische systeem is ingericht met het doel om ons ongelukkig te maken.
Na millennia van religieuze en filosofische zoektochten naar de waarheid, hebben we in deze jonge eeuw eindelijk ontdekt wat de zin is van het leven en waartoe wij op aarde zijn.
Wij zijn op aarde om te consumeren. Onze consumptie is de motor van het systeem. Een gelukkig mens is een belabberd consument. Een gelukkig mens heeft niets nodig, want hij of zij is al gelukkig.
Daarom is er met malicieuze efficiëntie een systeem bedacht van slavernij, waarin een fundamentele levensbehoefte, namelijk een huis, zo onbetaalbaar is gemaakt dat je je het slechts kunt permitteren in ruil voor een levenslange schuld, die je afbetaalt door de mooiste jaren van je leven te vergooien aan het beantwoorden van e-mails en het wegklikken van to-dolijstjes.
Deze dwangarbeid maakt je ongelukkig, hetgeen je tracht te compenseren door spullen aan te schaffen waarvan de reclames je beloven dat ze je gelukkig zullen maken.
Als compulsieve consument bereik je zodoende je vervulling als mens.
Als je het eenmaal doorziet, is het simpel. De oplossing voor deze systeemcrisis kan niet gelegen zijn in gepriegel aan belastingschijven.
We kunnen de desastreuze opwarming van de aarde niet keren met een paar lapmiddeltjes zonder dat wij het systeem van ongeremde groei als zodanig ter discussie stellen, maar zonder het model van oneindige groei valt de bodem onder het kapitalisme uit.
Het is, zoals Einstein dat uitdrukte, onmogelijk om problemen op te lossen binnen het systeem dat deze problemen heeft gecreëerd. Er is een paradigmawisseling nodig.
Om onze democratie, en met onze democratie onze rechtsstaat en vrije samenleving, te redden is een drastische herverdeling van economische middelen nodig.
Daarbij moeten we inzetten op een scenario van economische krimp.
In elk geval tot het moment waarop de mensheid in staat zal zijn om een groot aantal andere planeten te koloniseren, zullen we de mondiale consumptie moeten terugbrengen naar een niveau dat onze arme aarde aankan.
We moeten een samenleving creëren die draait om gelijke verdeling van inkomsten in plaats van om competitie.
Het model van inkomen op basis van verdiensten, dat in onze westerse samenleving een dogma is, is een fictie, omdat niemand op grond van eigen verdiensten multimiljonair wordt. Kapitaal rendeert meer dan arbeid.
Bovendien zal dit model in de toekomst steeds problematischer worden, wanneer robots en kunstmatige intelligentie de mondiale behoefte aan arbeid zullen reduceren.
Dat het voor mensen niet meer nodig zal zijn om te werken, is goed nieuws, om niet te zeggen een heilstijding van messiaanse proporties, op voorwaarde dat de inkomsten uit de productie van de kunstmatige arbeidskrachten eerlijk wordt verdeeld.
De productiemiddelen dienen in handen te zijn van het volk, zou Karl Marx zeggen.
Je moet er niet aan denken dat de eigenaar van de robots alles wat de robots maken zelf mag houden en dat de robots via agressieve overnamen vervolgens in steeds minder handen komen.
Om al deze redenen zou een basisinkomen een goed begin zijn, in combinatie met een belastingtarief van minstens 90 procent voor extra verdiensten.
Marlene Engelhorn wijst ons de weg.
Beeld Rebecca Fertinel
Lees ook
Ilja Leonard Pfeijffer en Jonathan Holslag – Het kapitalisme is ingesteld om ons ongelukkig te maken
Davos – Colruyt-telg en honderden andere miljonairs vragen om zwaarder belast te worden
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere berichten van
Bron: De Morgen