De Duitse Groenen en de stad Bremen distantiëren zich van de verlening van de prestigieuze Hannah Arendt-prijs. De veelgeprezen winnaar Masha Gessen had in het magazine The New Yorker de situatie in Gaza met een Joods getto vergeleken.
Jorn De Cock – De Standaard
Niet voor het eerst gaat een culturele prijsuitreiking in Duitsland dit jaar niet door zoals gepland.
De Palestijnse romanschrijfster Adania Shibli ging worden bekroond met de literatuurprijs op de grote boekenbeurs van Frankfurt, maar na de bloedige Hamas-aanval op Israël op 7 oktober werd die uitreiking ‘uitgesteld’.
Vorige maand gebeurde hetzelfde met een prijs voor de Britse schrijfster Sharon Dodua Otoo, omdat ze ‘eens’ een oproep tot een artistieke boycot van Israël had ondertekend.
Toch lijkt de heibel rond de ‘Hannah Arendt-prijs voor Politiek Denken’ nog een hoofdstuk apart. Die zou vrijdag worden uitgereikt aan Masha Gessen (56), een vermaarde reporter met zowel een Joods-Russische als Amerikaanse achtergrond.
De oorspronkelijke loftekst prijst Gessens verslaggeving ‘over het moeizame dagelijkse leven, culturele conflicten en de strijd om democratische zelfbeschikking’ in de ‘Amerikaanse en Russische samenleving’.
Vorige week publiceerde Gessen ook een lang artikel in het magazine The New Yorker met de titel In de schaduw van de Holocaust, dat onder meer de huidige relatie tussen Duitsland en Israël beschrijft.
Dat viel in slechte aarde bij de Duits-Israëlische Vereniging (DIG), waarna een van de medeorganisatoren van de prijs, de Heinrich Böll Stiftung (gelieerd met de Duitse groene partij), zich woensdag plots distantieerde van de uitreiking.
De stad Bremen stelt ook niet langer haar stadhuis ter beschikking voor de ceremonie, die vrijdag had moeten plaatsvinden. In de plaats wordt een ‘kleinere uitreiking’ aangekondigd elders, op zaterdag.
De Duitse organisatoren vallen over twee zinnen in Gessens artikel van ruim zevenduizend woorden.
- ‘Al zeventien jaar is Gaza hyperdicht bevolkt, verarmd en ommuurd, waar alleen een kleine fractie van de bevolking het recht heeft voor korte tijd buiten te mogen – met andere woorden, een getto’, schreef Gessen.
- ‘Niet zoals het Joodse getto in Venetië of een binnenstadsgetto in Amerika, maar zoals een Joods getto in een Oost-Europees land bezet door Nazi-Duitsland.’
Rode Lijn
Volgens de groene viceburgemeester van Bremen, Björn Fecker, overschreed Gessen met die vergelijking een ‘rode lijn’.
Gessen noemt de islamistische Hamas nochtans een ‘tirannieke macht die Israël aanviel en wreedheden aanrichtte’, maar hekelt ook het feit dat ‘een bezettingsmacht ervoor kan kiezen om een hele bevolking te isoleren, in miserie te drijven en, nu, levensgevaarlijk te bedreigen in naam van de bescherming van het eigen volk’.
De ironie wil dat het uitgangspunt van Gessen net de moeizame relatie is tussen Duitsland, Israël en antisemitisme.
In naam van de eigen ‘herinneringscultuur’ is de Holocaust tot een ‘unieke ahistorische wreedheid’ verklaard die Duitsland ook een bijzondere verplichting geeft tegenover de veiligheid van de staat Israël, zo parafraseert Gessen toenmalig bondskanselier Angela Merkel.
Zoals in de huidige debatten in Duitsland blijkt, wordt kritiek op de Israëlische regering er al snel als antisemitisch bestempeld.
Gessen groeide zelf op met een Joodse familieachtergrond in de voormalige Sovjet-Unie en daarna in de VS, en maakte journalistiek naam als auteur die in Rusland de opmars van Vladimir Poetin als president documenteerde.
Niet alleen daarom kwam Gessen op de zwarte lijst van het Kremlin terecht, wegens openlijk lgbti-activisme volgden nog meer moeilijkheden in Moskou.
In 2020 uitte Gessen, toen al zeven jaar terug in New York, zich als non-binair.
Eigenzinnig
Gessens essays in The New Yorker worden geprezen om hun diepgaande, eigenzinnige stijl, rijk gestoffeerd met de eigen persoonlijke ervaringen van de auteur.
Het nu in Duitsland omstreden artikel In de schaduw van Holocaust zwenkt van Berlijn via Polen naar Oekraïne en Rusland, om dan in Israël en Gaza te belanden.
De conclusie luidt dat ‘geen enkele natie de hele tijd alleen maar slachtoffer is of alleen maar dader’.
Daarmee lijkt Gessen net de Hannah Arendt-prijs alle eer aan te doen.
Als Duitse-Joodse filosofe moest Arendt (1906-1975) in de jaren 30 zelf het oprukkende nazi-geweld ontvluchten en ze ging, zoals Gessen, verder met haar leven in New York.
De relatie van Arendt tot het zionisme was complex, meermaals uitte ze scherpe kritiek op de Israëlische politiek.
‘Arendt geloofde niet dat het juiste antwoord op de Holocaust de stichting van een Europese natiestaat was’, stelt Samantha Rose Hill, een Amerikaanse academica die een biografie van Arendt schreef, op X (Twitter).
Hill omschrijft de Duitse heibel rond de prijs voor Gessen als een ‘affront voor de nalatenschap van Arendt’.
‘Het lijdt volgens mij weinig twijfel dat Arendt een felle critica van premier Netanyahu zou zijn, en zich zowel zou hebben uitgesproken tegen de brutale daden van Hamas als tegen de onmenselijke massaslachting van Palestijnen en de historische voorwaarden die leidden tot dit politieke moment’, aldus Hill.
‘Arendt geloofde dat alle mensen het recht hebben in vrijheid te leven.’
Lees ook
Onder de waterlijn – De obsessie met het eigen duistere verleden maakt Duitsland blind voor de wandaden van Israël
Hannah Arendt – Wat betekent het om van de wereld te houden
Bron: De Standaard