De EU wil een groene sprong voorwaarts maken, maar bij de lidstaten groeit het verzet: na Emmanuel Macron en Zuhal Demir pleit nu ook premier De Croo voor een ‘pauze’. Klimaatexpert Hans Bruyninckx: ‘De Green Deal dreigt als een toren in elkaar te zakken.’
Barbara Debusschere – De Morgen
Ik ga lesgeven over milieubeleid én fietsen leren repareren”, zegt Hans Bruyninckx (59).
“Tien jaar heb ik alleen maar gewerkt, nu wil ik iets met mijn handen doen. Diep in mij schuilt een fietsenmaker.” (lacht)
De professor internationale milieupolitiek stopt na tien jaar als directeur van het Europees Milieuagentschap. Maar voorlopig is hij nog niet met bouten in de weer en draagt hij geen overall, wel een wit hemd.
Hij spreekt ons vanuit zijn kantoor in Kopenhagen, waar het Europees Milieuagentschap huist. Dat publiceert onderzoek over hoe het Europese milieu eraan toe is en welke impact dat heeft op onze gezondheid en economie.
Bruyninckx staat bekend als een ‘systeemdenker’: willen we een gezond milieu en sterke natuur, dan is er meer nodig dan hier en daar een microgram vervuiling weghalen.
Je moet de economie herdenken richting een circulair systeem waarin we zo weinig mogelijk grondstoffen verspillen. Vandaag vormt dat de kern van de Europese Green Deal, de resem richtlijnen waarmee Europa een groene sprong voorwaarts wil realiseren.
BIO
- Geboren in Schoten op 20 maart 1964
- Hoogleraar internationale relaties en internationaal milieubeleid (KU Leuven)
- Was algemeen directeur van het HIVA, onderzoeksinstituut voor arbeid en samenleving
- Was voorzitter van Bond Beter Leefmilieu
- Werd in 2013 directeur van het Europees Milieuagentschap, zwaait daar nu na tien jaar af
Met welk gevoel neemt u afscheid nu uw termijn afloopt?
“Ik ben ongelooflijk dankbaar. Kennis aan het beleid leveren over het cruciale thema milieu is een fantastische job. En het werd altijd maar beter.
“Toen ik hier aankwam, zaten milieu en klimaat in de marge. Maar die thema’s zijn steeds belangrijker geworden en nu staan ze centraal. Het is heel prettig om te weten dat wij daar sterk aan bijgedragen hebben.
“Waar ik ook blij mee ben, is dat ons werk toont hoe de ambities van Europa geen ideologische groene waanzin zijn. Onze rapporten zijn objectieve wetenschap en die wijst op fundamentele problemen. Zo zullen we steeds minder voedsel kunnen produceren als we de biodiversiteit niet herstellen.
“De Green Deal is het beleidsantwoord op die wetenschap. Maar in het maatschappelijk debat wordt een milieumaatregel al snel gezien als een onhaalbaar ideetje van groene fanatici. De wetenschappers hoor ik nooit ideologische praat uitkramen.”
Omdat zij zich geen zorgen maken over de sociale impact van al die groene ingrepen?
“Dat klopt niet. De koppeling tussen groen beleid en wat nodig is om ervoor te zorgen dat het voor iedereen betaalbaar blijft, wordt in het onderzoek steeds meer gemaakt. Ook de VN-klimaatrapporten hebben veel aandacht voor de sociaal-economische kant.”
Verschillende wilde diersoorten leven op in onze streken. Een teken dat het beter gaat met ons milieu?
“Wat betreft vervuiling in lucht, waterlopen en bodem, is dat zeker zo. Daar zijn dan ook grote inspanningen voor gedaan. Dat wil echter niet zeggen dat er geen problemen meer zijn, zoals de ruim 300.000 vroegtijdige overlijdens die Europa nog altijd jaarlijks telt omdat de luchtkwaliteit op heel wat plaatsen nog altijd niet gezond is.
“We beschermen nu ook meer vierkante kilometers natuur, wat wilde diersoorten doet terugkeren. Maar de biodiversiteit takelt snel af. Als we dat willen keren, is er veel meer nodig dan alleen laaghangend fruit plukken, zoals we tot nog toe doen.
“Biodiversiteit wordt slecht begrepen. Mensen vragen zich af waarom we veel moeite zouden doen om een vlindersoort in stand te houden. ‘Zolang onze landbouwgrond oplevert, zitten we toch goed en maakt het toch niet zoveel uit dat er wat soorten verdwijnen?’, klinkt het dan.
“Maar ons onderzoek toont dat dat niet klopt. Wij hebben een virtueel observatorium rond klimaatverandering en gezondheid, en telkens blijkt hoezeer robuuste natuur onze sterkste bondgenoot is.
“Onze bodem, ecosystemen, dieren en planten zijn het fundament waarop alles wat we hebben is gebouwd. Het is letterlijk ons natuurlijk kapitaal: de natuur levert voedselzekerheid, helpt koolstof op te slaan en de gevolgen van klimaatverandering op te vangen.
“De Europese Commissie becijferde dat elke euro die in natuurherstel wordt geïnvesteerd, 8 tot 38 euro aan economische waarde opbrengt.”
Daarom is er nu de nieuwe natuurherstelwet, een deel van de Green Deal en de eerste belangrijke EU-wetgeving voor biodiversiteit sinds 1992. Doel is twintig procent van de Europese natuur herstellen tegen 2030. Maar er klinkt kritiek omdat het de landbouw zou treffen. Ook Vlaanderen vraagt herzieningen uit bezorgdheid over ‘de concurrentiepositie van ondernemingen’ en ook premier De Croo bepleit nu een pauze als het gaat over de natuurherstelwet.
“Er radicaal tegen zijn is politiek niet opportuun, en dus proberen sommigen de natuurherstelwet nu uit te hollen.
“Natuurlijk moet je rekening houden met andere maatschappelijke belangen. Maar dat doe je niet door het beleid te ondermijnen. Wel door met verstandige oplossingen te komen, waarbij je win-winsituaties creëert. Daar is niet genoeg op ingezet. En het helpt ook niet dat de karikatuur van Europa als groene dictator nogal in de mode is.”
Volgens minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) grossiert Europa in onhaalbare groene doelen, waarbij lokale politici dan het puin moeten ruimen, zoals in de stikstofcrisis. Hoe kijkt u naar die kritiek?
“Ten eerste toont de wetenschap kristalhelder aan dat het nog veel minder haalbaar is om dit groene beleid níét te voeren. De kost van niets ondernemen is zeer hoog. Het is dan ook niet toevallig dat verzekeraars steeds meer interesse tonen in onze analyses.
“Neem klimaat. Was de wereld de afgesproken inspanningen nagekomen, hadden we nu wellicht geen droogtecrisis in de moestuin van Europa. Spaanse boeren kunnen nauwelijks nog planten door watergebrek en verschroeiende temperaturen.
“Ten tweede vereist dit soort beleid dat je systemen die niet meer houdbaar zijn omgooit. Hoe doe je aan landbouw in een wereld die onder enorme druk staat van klimaatveranderingen en biodiversiteitsverlies? Als je dan sterk vasthoudt aan één type landbouw kom je er inderdaad niet.
“Verschillende landen maken nu wel versneld een omschakeling, zoals Oostenrijk. Daar is de biolandbouw nu veruit het grootst. Dat valt niet uit de lucht. Het is een vernieuwende keuze, gebaseerd op kennis.
“Die kennis hebben wij in Vlaanderen ook. Ik denk dat het beleid onderschat hoe excellent onze kennisinfrastructuur is als het gaat over de oplossingen voor een duurzame toekomst. Maak daar iets van waar je mee uitpakt.
“Zeg: ‘Vlaanderen biedt de beste groene oplossingen’ in plaats van: ‘Vlaanderen kan het niet aan en blijft hangen in systemen die niet meer werken.’”
Hoe kijkt u naar de landbouwers, die kwaad zijn over het stikstofbeleid?
“Ik heb veel begrip voor hen. Velen zijn eerder slachtoffer dan oorzaak van de problemen. We maken de fout om alleen naar de landbouwer te kijken. Het gaat minstens evenzeer over de rest van de keten.
“De multinationals in de chemische industrie, de voedselinkopers, de megabedrijven die een deel van de subsidies opsouperen maar mensen tegen bodemprijzen tewerkstellen. En de belangenorganisaties die boeren in een bepaald systeem vastgeklonken houden.
“Die organisaties zijn agribusiness geworden. Dan kun je de vraag stellen: zetten zij de belangen van de individuele boer wel voorop?
“Ik vind het onwaarschijnlijk dat onze landbouwers zo’n onzeker bestaan hebben, onderhevig aan de grillen van de markt en de klimaatverandering.
“Een continent met zo’n lange en sterke landbouwgeschiedenis zegt tegen mensen die daar van generatie op generatie mee bezig zijn: ‘Je bent een belangrijke schakel en we gaan je subsidies geven, want de markt is nu eenmaal zo georganiseerd dat je met dit werk niet deftig je boterham kunt verdienen.’ Dat is toch betreurenswaardig?”
De EVP, de grootste partij in het Europees Parlement, kant zich tegen de natuurherstelwet en tegen de nieuwe pesticidenregelgeving, die mikt op de helft minder tegen 2030. Dreigt de Green Deal niet heel erg te verwateren?
“Ik vrees dat men inderdaad een essentieel puzzelstuk uit die Green Deal probeert weg te halen, waardoor die als een toren in elkaar dreigt te zakken.
“Om de klimaatverandering in te dijken, ons aan te passen aan de opwarming en onze landbouw een toekomst te geven, hebben we een veel sterkere natuur nodig.
“Voor commissievoorzitter Ursula von der Leyen is dit een ongemakkelijke toestand, want de Green Deal is hét project van de commissie en de EPP is haar partij. Maar juist daarom weet ze een en ander misschien nog te redden.”
Frans president Emmanuel Macron bepleit nu ‘een pauze’ als het gaat om nog meer nieuwe klimaat-en milieuwetgeving invoeren. Wat vindt u daarvan?
“Dat is verrassend omdat Frankrijk een ambitieus ministerie voor Ecologische Transitie heeft. Anderzijds begrijp ik de twee grote zorgen: de concurrentiepositie van de Franse economie en de betaalbaarheid voor de Fransen. De gele hesjes en de recente betogingen zijn een duidelijk signaal aan de politiek.
“Tegelijkertijd zijn het precies de duurzaamste en innovatiefste sectoren die de jobs van de toekomst creëren. En beleid duwt investeringen en innovatie richting die competitieve duurzaamheid.
“Maar er is wel een verschil tussen noodzakelijk beleid als antwoord op wetenschappelijke kennis en op de toenemende impact van klimaatverandering, zoals de waterschaarste en hittegolven in Frankrijk, en steeds meer complexe regelgeving en bureaucratie.
“De private sector heeft ruimte en duidelijke langetermijndoelstellingen nodig om te kunnen innoveren en versneld nieuwe technologieën naar de markt te brengen. Daarin is Europa geen koploper.”
Ondertussen zorgt de grote chemielobby er volgens onderzoek van Client Earth en ngo European Environmental Bureau voor dat ook de nieuwe regels die ons beter moeten beschermen tegen riskante chemische stoffen, zoals pfas, uitgehold worden?
“Zwaar weerwerk is te verwachten, want de nieuwe aanpak is een grote uitdaging. Die hele sector is gebaseerd op de ontwikkelingen van de laatste eeuw en moet dat helemaal omgooien. Europa verwacht dat de industrie alleen nog met stoffen werkt die veilig zijn ontworpen.
“Maar ook de nieuwe regelgeving komt er niet zomaar. We hebben nu meer kennis over hoe bepaalde stoffen, zoals pfas, al bij een zeer lage dosis de gezondheid kunnen aantasten, en hoe de cocktail van chemische stoffen waar we dagelijks aan blootgesteld worden ook schadelijk kan zijn.”
‘Vlaanderen is klein en dichtbevolkt en heeft veel industrie, kan Europa niet wat milder voor ons zijn?’, hoor je vaak.
“Die observatie klopt natuurlijk en maakt sommige kwesties lastiger, maar geen enkel land zit in een ideale positie. En klein en verstedelijkt zijn heeft ook voordelen. Mobiliteit vergroenen met openbaar vervoer is dan makkelijker, bijvoorbeeld.
“Ruim 80 procent van de Vlamingen woont in een verstedelijkte omgeving. Maar het beleid loopt achter. Daardoor zijn wij meer dan gemiddeld blootgesteld aan uitlaatgassen van verkeer. Ook de vervuiling uit de industrie is bij ons zwaarder dan op veel andere plekken in Europa.
“Moeten we dat zo laten? Dat denk ik niet. Zeker niet nu het verband duidelijk wordt tussen bepaalde van die stoffen en ziekten als kanker, obesitas en dementie.
“We zien in het onderzoek ook meer en meer hoe blootstelling aan luchtvervuiling al van voor de geboorte de gezondheid aantast, en hoe de impact ook van generatie op generatie kan worden doorgegeven. Het gaat ook vaak om stoffen, zoals pfas, waar we niet meteen vanaf zijn. Dan zet je toch alle zeilen bij?
“De hele pfas-kwestie, wat een wereldprobleem is, toont overigens hoe essentieel het voorzorgsprincipe is.
“Tegelijkertijd moeten we niet doen alsof nul gezondheidsrisico realistisch is in een moderne maatschappij. Dat is nog een manier waarop men een karikatuur maakt van Europees milieubeleid: ‘Er mag geen enkel risico meer zijn!’ Dat kan niet en dat zegt Europa ook niet.”
Brengt al die milieuwetgeving ook op?
“Absoluut. Er is geen enkel Europees land dat qua milieuvervuiling zo ver zou staan als nu zonder die regelgeving. We zijn daardoor een continent geworden waar mensen zich minder zorgen moeten maken over gezondheid en leefbaarheid in de stad dan elders in de wereld. Dat heeft ook economische voordelen, zoals minder gezondheidskosten, innovatie en een toppositie wat betreft milieutechnologie.
“Wereldwijd zijn het vooral Europese adviesbureaus waaraan wordt gevraagd om bedrijven te begeleiden naar meer duurzaamheid. En de milieuwetgeving staat de economische performantie niet in de weg, zoals vaak wordt gesuggereerd. Sinds de jaren 1990 is de broeikasgasuitstoot gedaald en de economie gegroeid.”
Recentelijk heeft het Europees Parlement ook de klimaatwet ‘Fit for 55’ goedgekeurd. Dat betekent meer belastingen op CO₂, ook voor gezinnen, bijvoorbeeld aan de pomp of als het gaat over verwarming. Wie gaat dat betalen?
“Het populistische protest tegen CO2-heffingen luidt dat het mensen die het al niet breed hebben nog meer in de problemen duwt. Ik vind dat geen verkeerd argument.
“Maar omdat Europa het essentieel vindt dat wie het minst heeft steun krijgt, bijvoorbeeld om een woning te isoleren, is er een Sociaal Klimaatfonds voorzien. En die heffingen brengen landen ook steeds meer geld op dat daarvoor kan worden aangewend.
“Maar dit gaat ook over de enorm hoge belastingdruk op arbeid in ons land. Er is een verschuiving nodig naar belastingen op vervuiling en consumptie. Dat hele systeem moet worden herdacht, maar dat debat ligt bij ons zoals bekend verschrikkelijk moeilijk.
“Het helpt ook niet dat ons beleid zo gefragmenteerd is. Er is geen enkel ander land dat zoveel milieumaatregelen rapporteert aan Europa als België. Maar de toepassing volgt vaak maar half en de meeste maatregelen worden noch vooraf noch nadien grondig geëvalueerd.
“Een voorbeeld daarvan was de oversubsidiëring van zonnepanelen. Mijn advies: werk aan één visie die grondig is geanalyseerd en doorgerekend. (laconiek) Maar ja, waarom zou je luisteren naar mensen die er iets van kennen?”
Hoe kijkt u naar de erg kritische houding van minister Demir over Europees klimaatbeleid, die stelt dat de doelen niet haalbaar zijn?
“Ik vrees dat je er niet komt met antagonisme, met de kennis die aan de grondslag van dat beleid ligt belachelijk maken en met de zaak ideologisch benaderen.
“Vlaanderen zou moeten kunnen zeggen: ‘Dit is de situatie, hoe gaan we die collectief het hoofd bieden? En hoe kunnen wij daar met onze kennis en technologie ook een voortrekkersrol in spelen?’
“En de situatie is dat wij erg kwetsbaar zijn. Europa warmt sneller op dan de rest van de wereld en voor de Lage Landen is de zeespiegelstijging een serieus probleem.
“Ook extreem weer is voor Vlaanderen steeds meer een ernstige complicatie. Daarenboven zijn we zeer sterk verstedelijkt en hittegolven zijn juist in en rond steden bijzonder schadelijk.
“Het debat zou ook over investeringen moeten gaan in plaats van alleen over kosten. Waar liggen de opportuniteiten voor Vlaanderen?
“Je hebt een soort pact nodig, zoals het sociale pact dat na WO II heeft gezorgd voor de welvaartsstaat. De meesten van ons hebben daar de vruchten van geplukt, met betaalbare gezondheidszorg en onderwijs.
“Kan Vlaanderen zich een pact voor de 21ste eeuw inbeelden waarin duurzaamheid het fundament is, waarin we de kansen zien? En waarbij we beseffen dat het essentieel risicomanagement is?”
Zult u, nu u binnenkort geen officiële rol meer hebt, steviger in debat gaan?
“Ik heb me in mijn rol hier nooit geremd gevoeld om te zeggen hoe ik het zie. Dus het is niet zo dat ik nu sta te popelen om eindelijk mijn gedacht te zeggen.
“Ik denk momenteel veel na over de argumenten die ons om de oren vliegen om de Green Deal aan te vallen. Dat weerwerk neemt nu erg toe.
“In dat debat vind ik het zeer belangrijk om te vatten dat de tegenargumenten vaak wel een interne logica hebben, maar niets bijdragen aan oplossingen voor het probleem.”
Bijvoorbeeld?
“‘Milieu- en klimaatbeleid is een luxe, want weet je wel hoe duur het leven is geworden?
“Niet nu’, is zo’n argument. Op zich is dat juist, er is inflatie. Maar niets doen zal ons méér kosten.
“Europa zegt dus: ‘Wél nu. We gaan meer geld steken in de economie, maar wel met een duidelijke naald op het kompas, namelijk de klimaat-en biodiversiteitscrisis het hoofd bieden.’
“Een ander voorbeeld is het onderscheid tussen kosten en investeringen niet maken. Gecontroleerde overstromingsgebieden aanleggen in Vlaanderen, waar we gelukkig vooruitgang boeken, kost bijvoorbeeld geld maar het is ook een investering. Het beschermt tegen schade door overstromingen.
“Men maakt er dan een puur ideologisch ding van. ‘Dat zijn dada’s van groen en links, wat met onze competitiviteit?’
“Maar onderzoek toont dat als we onze competitiviteit intact willen houden, we juist wel in de richting die de Green Deal aangeeft moeten investeren.”
De oorlog wordt aangehaald als reden om de verduurzaming van de landbouw te bevriezen. Terecht?
“Zeker niet. ‘Het is nu niet opportuun om de landbouw om te vormen, want door die oorlog riskeren we hier een voedselcrisis’, is de redenering.
“Maar niet wij zullen met voedseltekorten kampen, wel de mensen in de Hoorn van Afrika. Ik vind dit daarom bijna een onethisch argument.”
En wat, ten slotte, met de evergreen ‘er is geen draagvlak’?
(lacht) “Ook ‘mensen hebben toch andere zorgen’ klinkt logisch. Maar ik ben het ook daarmee niet eens. Want de mensen willen het wel.
“Onder andere de Eurobarometer (bevolkingsonderzoek, red.) toont dat burgers om klimaat- en milieubeleid vragen. Maar dan op een respectvolle manier, met oog voor een eerlijke verdeling. Luister misschien ook eens naar de mensen?”
Beeld rv
Lees ook
Europees commissaris Frans Timmermans – Radicaal-rechts zal hoe langer hoe meer de natuur viseren
Hendrik Vos – Zuhal Demir – De kampioen onder de spijbelaars
Vul hieronder de zoekopdracht Klimaat in en vind meer berichten.
Bron: De Morgen