Hendrik Vos – Radicaal-rechts tast het fundament onder onze samenleving aan

Hij wil radicaal-rechts niet normaliseren, maar van te veel drama houdt Hendrik Vos (51) ook niet. De Europakenner (UGent) over de winst van Geert Wilders, de toekomst van ons model en de speech van onze premier in Israël. ‘De boodschap van De Croo is supergematigd.’

Joël De Ceulaer - De Morgen

Of de stevige overwinning van Geert Wilders in Nederland hem verraste? Professor Hendrik Vos aarzelt even. “Ja en nee”, zegt hij.

“Als de peilingen voorspellen dat verschillende partijen dicht bij elkaar zitten en eentje springt er dan toch zó bovenuit, dan is dat uiteraard wel verrassend.

“Aan de andere kant past dit resultaat in een trend die je ook allang in andere landen ziet: radicaal-rechts doet het goed, zeker als andere partijen op een ongelukkige manier campagne voeren.”

Wie voerde ongelukkig campagne?

“De liberale VVD gaf een belangrijk signaal door te verklaren dat ze bereid was om met Wilders te regeren. Dat betekent dat een stem voor de PVV geen verloren stem meer was.

“Wat meespeelde, is dat andere partijen ook op het thema migratie zijn gesprongen. Als je dat doet op krampachtige wijze, wek je de indruk dat migratie de grote bedreiging en een verschrikkelijk gevaar is, en rol je de rode loper uit voor partijen zoals PVV.”

Geven politici zelf de indruk dat migratie het probleem is, of voelen kiezers dat zo aan en pikken politici dat gevoel op?

“Dat werkt in twee richtingen. Maar onderschat het belang van framing niet. Politici en media kunnen migratie opkloppen tot een existentieel punt. In zo’n maatschappelijk klimaat duw je de kiezer naar politici die zich opwerpen als redder. En wie dat het beste doet, is radicaal-rechts.”

Hoe realistisch is het dat Wilders zal besturen, eventueel zelfs als premier?

“Ik zou niet uitsluiten dat Wilders straks meebestuurt of zelfs premier wordt. Het is eerder gebeurd in onder meer Oostenrijk en Zweden.

“In Italië was Giorgia Meloni de grootste, en zij is nu premier. Om dat voor Wilders mogelijk te maken, moeten andere Nederlandse partijen wel over hun schaduw springen, zoals dat tegenwoordig heet.

“Om aan Wilders tegemoet te komen zullen ze zelfs over de Himalaya moeten raken.”

Ook Wilders zelf moet springen.

“Zeker. Als je naar zijn programma kijkt, en naar dat van Vlaams Belang bij ons, dan moet er veel veranderen om aanvaardbaar te worden.

“Hun programma’s zijn flagrant in strijd met de mensenrechten, met de manier waarop wij een samenleving hebben gebouwd.

“Dus als hij bestuurt, wordt het wellicht een scenario zoals bij Meloni in Italië. Dan zal hij zijn radicale punten niet uitvoeren.”

Een bindend referendum over een nexit zal er niet komen?

“Ik kan het mij niet voorstellen. Ik zou niet eens uitsluiten dat een meerderheid van de Nederlanders uit de Europese Unie wil, maar ik denk niet dat we naar zo’n referendum gaan. We moeten opletten met dramatisering, het licht zal straks niet uitgaan.

“Op de website Politico las ik dat Wilders ‘de grootste nachtmerrie’ is voor de EU. Zo lijkt het alsof het einde nabij is. Dat is overdreven.

“Zelfs de brexit heeft niet de rampen veroorzaakt die sommigen voorspelden. De Britten dwalen niet hongerig door de straten.”

Richt een premier zoals Meloni dan geen schade aan?

“Heel zeker, maar het gebeurt subtieler. Ik heb de neiging om groteske vooruitzichten te relativeren, maar ik ben tegelijk wel bang en ongerust omwille van het gif dat zulke politici in onze samenleving spuiten.

“De Europese Unie is een prachtige constructie: wie van Mars komt en mag kiezen waar hij op deze aarde wil wonen, kiest voor een Europees land: het niveau van vrijheid, welvaart, vrede of veiligheid vind je nergens anders op dezelfde schaal.

“Radicaal-rechts wil dat aanvreten, door ons tegen elkaar op te zetten: migranten, andersdenkenden, mensen met een ander geloof, uit de lgbtq-gemeenschap.”

Kunnen ze de EU veranderen van binnenuit?

“Er zijn gelukkig nog altijd veel burgers die een afkeer hebben van dat soort partijen.

In Nederland heeft 75 procent niet voor Wilders gestemd.

“En volgens de jongste projecties zullen de middenpartijen volgend jaar in het Europees Parlement de meerderheid behouden.

“Radicaal-rechts groeit, maar blaast de rest niet weg. En ze kunnen hun ideeën niet in daden omzetten.

“Kijk naar Meloni: zij beloofde een blokkade van de Middellandse Zee, en er zijn nooit zoveel bootjes in Italië gearriveerd als vandaag.”

Komen de plannen om de Europese Unie uit te breiden in gevaar?

“Ik vermoed dat het moeilijk zal zijn om die tanker te keren. Het gaat in eerste instantie om landen uit de westelijke Balkan, zoals Servië.

“Als de Europese Unie dat contact niet goed verzorgt, zullen de Russen of Chinezen hun kans grijpen. Dan zitten we straks misschien met een vijandige militaire basis vlak bij onze grenzen. De Unie is daar echt wel voor beducht.”

Wat met de steun aan Oekraïne? Hongarije ligt al dwars, en ook Wilders is er geen groot voorstander van.

“De hulp van individuele landen zal misschien worden stopgezet, zoals dat al is gebeurd door Slovakije. Maar dat land kon sowieso niet veel militair materiaal meer missen.

“Hongarije ligt dwars over extra hulp, maar de EU is erg creatief in het vinden van mechaniekjes om dwarsliggers te isoleren. Zelfs Italië blijft Oekraïne steunen, hoewel dat land van oudsher dicht bij Rusland staat.”

Eigenlijk kun je zeggen dat die rechts-radicale politici de EU niet veranderen, maar dat de EU hen verandert.

“Tot op zekere hoogte is dat zo: zodra ze bestuursverantwoordelijkheid dragen in de EU botsen ze op allerlei grenzen en blijken hun remedies meestal onuitvoerbaar.

“Dat lijkt geruststellend, maar tegelijk wil ik radicaal-rechts niet normaliseren.

“Tom Van Grieken (VB) ziet er voor sommigen blijkbaar uit als de ideale schoonzoon, maar in wezen tast radicaal-rechts het fundament onder onze samenleving aan.”

Hoe verklaart u de banden tussen Rusland en radicaal-rechts in Europa?

“Rusland heeft er alle belang bij dat de Europese Unie wordt gedestabiliseerd.

“De EU is een ongelooflijk succesvol project, met 450 miljoen mensen die in vrede en welvaart leven. Dat is uniek en aantrekkelijk.

“Ons model is een bedreiging voor dictaturen. Daarom willen die het publieke en politieke debat hier verstoren, ook met trollenfabrieken.”

Terug naar Wilders: wat met het idee van een minderheidsregering? In Scandinavië is dat relatief normaal.

“Daar zit het inderdaad in de politieke cultuur. Op zich zie ik geen wezenlijk verschil met een klassiek meerderheidskabinet. In ons systeem moet je sowieso partners zoeken om beleid te voeren.

“Europese landen zijn allemaal compromis fabriekjes. Dat is gezond, want zo hou je rekening met de maatschappelijke diversiteit. Je blijft praten.

“En in een regering die geen meerderheid heeft, moet ook de oppositie betrokken worden bij het beleid. Dat is op zich niet verkeerd.”

Even naar Israël: wat vond u van de recente toespraak van premier Alexander De Croo (Open Vld)?

“Ik zie dat Theo Francken (N-VA) zeer kritisch voor hem is. Ik vind dat schokkend, want het enige wat De Croo zegt, is dat mensenrechten belangrijk zijn. En dat het internationaal recht moet worden gerespecteerd.

“Zijn boodschap is supergematigd.

“Natuurlijk is Hamas misdadig, maar wat Israël doet in Gaza, brengt een duurzame oplossing geen millimeter dichterbij. Dit wakkert de haat alleen maar aan.

“Natuurlijk moet De Croo zeggen dat Israël best een beetje mag dimmen. Kritiekloos instemmen met wat er ginds gebeurt, zou pas echt misdadig zijn.”

Maar maakt dat indruk?

“Ik zou dat toch niet minimaliseren. Het leidt niet onmiddellijk tot verandering, maar het signaal dat de Europese Unie aanvankelijk gaf, is nu wel bijgestuurd.

“De eerste reactie van Commissievoorzitter Ursula von der Leyen was openlijke steun aan Israël. Dat heeft natuurlijk te maken met het feit dat ze Duitse is. Maar voor de rest van de wereld creëerde dat de indruk dat Europa zonder nuance de kant van Israël kiest, en dan is het belangrijk dat anderen dat wat proberen recht te trekken.”

Tot slot: stevenen wij in 2024 ook af op een Nederlands scenario, met een grote winst voor Vlaams Belang?

“Als je kijkt naar Nederland, zie je dat het in de weken voor de verkiezingen nog altijd kan kantelen. Er kunnen verrassingen opduiken.

“Wat met Vooruit nu Conner Rousseau geen voorzitter meer is?
“Kan Open Vld zich herpakken als premier Alexander De Croo zich volop in de campagne stort?
“Gebeurt er nog iets onverwachts?

Ik denk niet dat Vlaams Belang zal zakken naar 6 procent, maar ik zou niet per se nu al uitgaan van het ergste.”

Als migratie straks ook hier centraal staat, moeten we daar rekening mee houden.

“Dat kan nog kantelen. Maar weet u wat mij stoort?

“Ik hoor commentatoren soms zeggen dat het beleid ‘de problemen van de mensen’ moet oplossen om Vlaams Belang de pas af te snijden.

“Dat is al even populistisch als radicaal-rechts zelf.

“Zo laat je uitschijnen dat gigantische problemen snel ‘oplosbaar’ zijn en suggereer je dat politici die nu het beleid bepalen prutsers zijn, of een elite die geen voeling meer heeft met het volk.

“Dat is niet zo. De wereld is geen Disneyfilm, problemen zijn complex.”