Zijn hoop heeft Ilja Leonard Pfeijffer gesteld op een Belgische literatuurprijs, niet op de Europese politiek want “waar zou die hoop in godsnaam vandaan moeten komen?” Maar de opmars van extreemrechts verlamt hem niet, “ik word enkel strijdlustiger.”
Simon Demeulemeester en Jan-Frederik Abbeloos
“Het is de hoogste tijd, ja.” Ilja Leonard Pfeijffer zegt het lachend, dat hij het moment gekomen acht voor zijn eerste Belgische literatuurprijs.
Met Alkibiades, lovend onthaald, intussen de tien drukken voorbij én genomineerd voor de Boon Literatuurprijs, is de kans niet gering.
De naamgever van de prijs heeft hij hoog zitten, vertelt Pfeijffer, gezeten in een rijkelijk gedecoreerde stoel voor een raam en een geel gordijn waarachter Genua zich met zijn eigen zaken bemoeit.
“Louis Paul Boon is een van de schrijvers die ik bewonder. Ik heb ooit nog, op eigen verzoek, een voorwoord mogen verzorgen van een herdruk van Mieke Maaike’s obscene jeugd, een van de meesterwerken van de Nederlandstalige literatuur.
"Het is een buitengewoon moedig en gevaarlijk boek. Je kan je niet meer voorstellen dat het vandaag de dag zou worden uitgegeven.”
Aan onze vraag of hij dat betreurt, kleven verstrekkende consequenties, antwoordt hij, de eerste van vele sigaretten rollend.
“Want dan moeten we het hebben over de voor- en nadelen van een klimaat van politieke correctheid en wokeness.
"Er zijn natuurlijk niet alleen nadelen aan verbonden, maar wanneer het de literatuur in de weg staat, kunnen we wel van een nadeel spreken, denk ik.”
Met Pfeijffer willen we het hebben over politiek, want dat is Alkibiades. Zeer uitgesproken, zelfs.
Pfeijffer spreekt vanuit de vijfde eeuw voor Christus via Alkibiades – geniaal en extravagant politicus en strateeg – zijn lezers toe.
En wel met deze waarschuwing: zoals de Atheense democratie kon ineenstorten, zo kan het de westerse democratieën vandaag vergaan.
De actualiteit helpt ons daaraan te herinneren: we spreken Pfeijffer op dag twee van een reanimatiepoging van de Nederlandse formatiegesprekken met de uiterst rechtse Geert Wilders, en op de dag waarop de extreemrechtse stokebrand Dries Van Langenhove is veroordeeld tot een jaar cel wegens, onder meer, (aanzetten tot) racisme en negationisme.
“In zoverre de rechter heel goed heeft nagedacht over het recht op vrije meningsuiting,” reageert Pfeijffer, “is het goed dat hij paal en perk stelt aan haatzaaierij. Dat is namelijk strafbaar.”
Velen stellen zich de vraag of dit soort uitspraken niet contraproductief zijn?
“Terecht. Ook in de VS zie je dat alle rechtszaken tegen Donald Trump, inclusief die vanwege een verkapte coup, alleen maar ’s mans populariteit bevorderen.
"Als je politieke programma stelt dat de democratische instituties en die van de rechtsstaat instrumenten zijn in de handen van een kwaadwillende elite, dan is het natuurlijk niet zo moeilijk om dit soort rechtszaken in je voordeel uit te leggen.
"Mocht Trump ondanks, of net dankzij, deze processen opnieuw president worden, dan heeft hij de rest van zijn ambtstermijn geen enkele reden meer om zich ook maar iets van de instituties aan te trekken.
"Niets is dan nog veilig, ook niet, pakweg, de regel die bepaalt dat je termijn maar vier jaar mag duren.”
Met Alkibiades wil u waarschuwen. Hoe schop je mensen een geweten met een historische roman?
“Elke oplossing voor de aanvallen op de democratie die wij vandaag aanschouwen, begint met bewustwording. Ik hoop daaraan bij te dragen door mijn lezers uit te nodigen om in de spiegel van de geschiedenis te kijken.”
Hebben lezers al laten weten of dat is gelukt?
“Niet weinig lezers, zelfs. Nu is uw vervolgvraag natuurlijk of ik niet in eerste instantie een groep lezers bereik die al snappen dat er gevaren zijn.
"Dat klopt, maar je moet ergens beginnen, natuurlijk. En die lezers gaan ook weer met andere mensen praten, misschien met argumenten die ik hun heb aangereikt.”
We wierpen de vraag ook al op in onze podcast over Alkibiades: is een boek van meer dan 900 bladzijden wel het beste middel om heel veel mensen te bereiken?
“Van de roman zijn toch al ruim honderdduizend exemplaren verkocht. Omgerekend in kiezers zijn dat bijna tien zetels in het Nederlands parlement. (lacht) Dat is niet helemaal niks.
"In een roman kan je de complexiteit recht doen, terwijl je in een opiniestuk net het fatsoen moet opbrengen om die te reduceren tot een eendimensionaal betoog dat naar een onontkoombare conclusie leidt.
"Een lezer zei me dat hij na het lezen van La Superba, dat in grote mate gaat over migratie, de migratiekwestie alleen maar veel ingewikkelder is gaan vinden. Ik heb dat opgevat als een groot compliment.”
Alkibiades is veel nadrukkelijker politiek dan La Superba en Grand Hotel Europa. Ook in uw columns voor De Morgen en HP/De Tijd noemt u man en paard. Bent u aan het radicaliseren?
“Ik zou het anders uitdrukken: ik heb steeds minder schaamte om mezelf geëngageerd te noemen.
"Geëngageerd ben ik zeker niet altijd geweest, al helemaal niet op papier.
"Maar ja, de boze buitenwereld is onontkoombaar doorgedrongen in mijn boeken. Ben ik dan veranderd, of die boze buitenwereld?”
Zegt u het maar.
“Beide, denk ik. Maar toch vooral de wereld. Er zijn heel veel dingen waar ik me zorgen om maak, en het zou voor mij gewoon heel raar zijn om niet de bezorgdheden die een groot deel van mijn gedachten in beslag nemen ter sprake te brengen in mijn werk. Dat gaat bijna vanzelf.”
Is dat de plicht van de schrijver?
“Die vraag is ooit precies zo gesteld aan de Canadese auteur Margaret Atwood, schrijfster van geëngageerde boeken als The handmaid’s tale (Het verhaal van de dienstmaagd, red).
"Met grote instemming citeer ik haar antwoord: ‘Neen, dat is mijn taak als burger. Mijn taak als schrijver is ervoor te zorgen dat jij de bladzijde omslaat.’”
Waarom was die schaamte om u te engageren er vroeger wel?
“Jaaa, dat was ook maar een manier om het uit te drukken, natuurlijk. (lacht)
"Laat ik het zo zeggen: het zwijgen lukt me gewoon niet meer zo goed.”
U woont al een tijd in Italië, waar wijlen Silvio Berlusconi al midden de jaren 90 in zee ging met neofascisten, en de extreemrechtse Giorgia Meloni nu al meer dan een jaar premier is. Bevindt u zich in het politieke laboratorium van Europa?
“Ik ben blij dat u het zo zegt. Niet veel mensen zien in hoe avant-gardistisch de Italiaanse politiek is.
"Twintig jaar voor Trump was Berlusconi hier al aan de macht, je had dat merkwaardige experiment waarbij twee populistische partijen, de rechtse Lega Nord en de linkse Vijfsterrenbeweging, samen in een regering zaten. En nu dus een neofascistische premier.
"Of, zoals wij dat netjes moeten zeggen, een premier van een partij met wortels in het neofascisme.”
Verraadt uw schampere toon dat u vindt dat media te terughoudend zijn om extreemrechts nog onomwonden extreemrechts te noemen?
“Het is goed om de juiste termen te gebruiken. Ik zal Meloni nooit een fascistische premier noemen, of vergelijken met Benito Mussolini – dat zou meer verhullen dan onthullen.
"Tegelijk is die heiligverklaring van Italiaanse politici met wortels in het neofascisme wel kwalijk, natuurlijk.
"Bezorgde, rechtse, domme kiezers zonder bijzondere affiniteit met het fascisme stemmen daardoor op Meloni. Net als haar harde kern van neofascisten. En die harde kern zal zij nooit teleurstellen.”
U schreef dat u niets merkt van de extreemrechtse regering waaronder u al meer dan een jaar leeft. Hoezo?
“Mijn punt was: je moet je goed informeren om te weten wat er gaande is.
"Want als je gewoon de deur uitgaat, dan blijkt het leventje op het pleintje gewoon verder te kabbelen en de carbonara er even romig te worden geserveerd als altijd.
'Natuurlijk is dat ook omdat ik niet tot de groepen behoor die het eerst worden geviseerd: zwarte migranten, de lgbti-gemeenschap, meemoeders …
"Begrijp me niet verkeerd, het geweld tegen vreemdelingen is hier wel degelijk toegenomen sinds Meloni premier is. En u zag ook wel de beelden uit Rome begin dit jaar, waarop honderden neofascisten de fascistische groet brachten.
"Dat deden ze vroeger in het geheim, vandaag openlijk, met zichtbaar genoegen. Zij voelen zich duidelijk gelegitimeerd.
"Zo is het ook gegaan in de jaren 30, die, zoals u weet, al zijn begonnen in de jaren 20 en pas geëindigd in 1945.
"Heel lang kan je alles negeren. Totdat de dag aanbreekt dat je wél tot een geviseerde groep behoort. Dan is het te laat.”
Is dat een bewuste strategie van Meloni & co.: kleine stapjes, geen grote revolutie?
“Zeker. Het zijn telkens kleine wetswijzigingen, die stuk voor stuk niet zo heel veel verontwaardiging oproepen en waarvan het makkelijk is om over het hoofd te zien dat ze allemaal bij elkaar wel degelijk een antidemocratische en antirechtsstatelijke finaliteit hebben.
"Neem de zogenaamde muilkorfwet, die journalisten verbiedt te schrijven over rechtszaken waarin nog geen vonnis is geveld. Onder het mom van het principe dat iedereen onschuldig is tot het tegendeel is bewezen.
"Nobel, kan je denken. Maar zo onttrek je wel de rechtsgang en het proces van waarheidsvinding aan de transparantie. Als je dan tegelijk die rechtsgang zwaar politiek gaat beïnvloeden, dan is controle onmogelijk.
"Meloni volgt het scenario dat haar vriend Viktor Orbán in Hongarije ten uitvoer heeft gebracht.”
Hoe kijkt u naar uw vaderland Nederland, waar Wilders’ PVV wellicht in de regering komt?
“Ik zie dat natuurlijk als een nachtmerrie scenario. Ik heb er veel voor over om die formatiepoging te zien mislukken. Daar ziet het ook naar uit, overigens.
"Nu, het probleem is dat er nauwelijks een alternatief is. Met deze uitslag zitten we in de shit. De kiezers hebben nu eenmaal verkeerd gestemd. (lacht)
"België moet lessen trekken uit Nederland en Italië. Zoals: leg je niet bij voorbaat neer bij een overwinning van extreemrechts.
"Meloni voerde de peilingen aan, en wat deed haar eerste achtervolger, de Democratische Partij? Die voerde een opvallend fletse campagne. Het idee was: laat ze maar winnen, de kiezer zal zich wel walgend en teleurgesteld van haar afkeren bij het aanschouwen van haar incompetentie.
"Maar wat zie je, ondanks het feit dat er inderdaad geen gebrek is aan incompetentie?
"Meloni is alleen maar sterker geworden in de peilingen. Dat is ook gebeurd met Trump in de VS, ondanks het feit dat hij – het is nooit eerder vertoond in de geschiedenis – elke dag van zijn vierjarige mandaat zijn volstrekte ongeschiktheid voor het ambt heeft geëtaleerd.”
In Nederland heeft het buiten de regering houden van Geert Wilders hem ook niet klein gehouden.
“Het omgekeerde is waar. Dilan Yeşilgöz, Mark Ruttes opvolgster als VVD-leider, heeft de facto het cordon sanitaire rond Wilders opgeblazen door in de campagne niet uit te sluiten om met PVV in een regering te stappen.
"Dat deed Wilders als een raket naar boven schieten. Als ik me niet vergis, is zo’n scenario ook bezig bij jullie in België?”
N-VA-voorzitter Bart De Wever heeft zijn VVD-moment al gehad, ja: hij dreigt met het Vlaams Belang in zee te gaan als hij federaal niet mag meedoen.
“Ik blijf een cordon sanitaire verdedigen. Op morele gronden, maar dus ook omdat het niet klopt dat regeringsdeelname extreemrechts klein krijgt.
"Kijk naar Trump, Meloni, of de FPÖ in Oostenrijk. Zelfs al zouden ze zichzelf in de vernieling rijden, ze kunnen in de tussentijd erg veel schade aanrichten.
"In Polen wil de regering van Donald Tusk de rechtsstaat herstellen, en kan daarbij niet anders dan zelf de wetten te breken die de PIS heeft ingevoerd.”
Slotvraag: bent u optimistisch of pessimistisch?
“Daar is ze, de typische journalistenvraag om het interview hoopvol af te sluiten. (lacht)”
U mag de vraag kapotmaken, hoor.
“Ik zie geen enkele reden voor hoop. Neen. Waar zou die hoop in godsnaam vandaan moeten komen?
"Los van alle aanvallen op de democratie, zijn er ook nog die oorlogen in Oekraïne en Gaza, en o ja, dat gedoe met het klimaat.
"Waar wil je dan optimistisch over zijn? Neen, als pessimist loop je in deze tijd nu eenmaal het gevaar om het gelijk aan je kant te hebben. Maar laat dat ons niet verlammen!
"Wat mij op dit moment zorgen baart in Italië is juist de apathie en de onverschilligheid.
"Niet dat ik via de gerenommeerde krant De Standaard wil oproepen tot geweld, maar ik zou graag wat meer strijdbaarheid zien. Ik word enkel strijdlustiger.”
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere berichten van
Bron: De Standaard
