Jaap Robben vertelt in Schemerleven een dubbel verzwegen verhaal: verzwegen door zijn hoofdpersoon én de samenleving. Wie zijn indrukwekkende roman gelezen heeft, kan dat verhaal onmogelijk nog vergeten.
Dries Muus – De Morgen
Hoe dóét hij dat toch? Geen woord op de verkeerde plek, geen zin die níét glanst of geladen is, en zeker richting het slot geen alinea die je níét tot in je diepste vezels raakt.
Toch vestigt Jaap Robben in zijn derde roman voor volwassenen nergens de aandacht op zichzelf, op de rijkdom van zijn stijl, op zijn schrijverschap, dat hij in het prachtige Schemerleven volledig in dienst stelt van zijn verhaal.
Nee: van het verhaal van zijn hoofdpersoon Frieda Tendeloo. Want dat is hoe het de hele roman door voelt, in ieder goedgekozen woord. Als háár hartverscheurende verhaal.
De kern daarvan speelt zich maar een paar jaar voor de grote jarenzestigrevoluties af. In het Nijmegen en omgeving van 1963 werden vrouwen nog geacht te gehoorzamen aan ouders en geloof, te trouwen, baren, zorgen, zwijgen. Het gezin als hoeksteen van de samenleving, de vrouw als de stille kracht in het gezin.
In die streng burgerlijke wereld wordt de jonge Frieda hulpeloos verliefd op de getrouwde Otto. En hij op haar. Veel meer onthullen over die onmogelijke liefde zou zonde zijn, zonde van Robbens vlekkeloze compositie, het kalme maar dwingende tempo waarin hij Frieda’s levensloop, en de verzwegen kink daarin, onthult.
Het volstaat hier om te zeggen dat Frieda pas op hoge leeftijd begint terug te kijken op de episode die haar leven heeft getekend.
‘Terugkijken’ is nog een te bewuste term: de episode met Otto dringt zich, ongewild, in alle hevigheid aan Frieda op.
Het knappe is dat de lading zelden direct benoemd wordt, maar ongekend sterk invoelbaar wordt gemaakt, via schijnbaar onschuldige verschijnselen.
Een stekje van een lidcactus. Een washandje over het gezicht. Een nachtvlinder. Twee voeten.
Een groot deel van het drama schuilt in die steeds minder neutrale symbolen, zonder dat Robben ze ooit vet aanzet.
Sterker nog: Frieda is zich er zelf nauwelijks van bewust. Samen met de lezer aarzelt ze richting openheid, erkenning, naar de even pijnlijke als diep ontroerende antwoorden op haar laatste levensvragen.
Lees ook
Het leven – Een gebruiksaanwijzing – Luuk Gruwez
Bron: De Morgen