Een schokkende soort onverschilligheid regeert in de Oscarkanshebber The zone of interest, over een nazi-gezin dat doodleuk naast Auschwitz woont.
Ruben Aerts – De Standaard
De meest onbarmhartige nacht in De expeditie Groenland valt draaglijk uit naast de kilte die je deze week vanuit de bioscoop komt toegewaaid.
Al is het niet de temperatuur, maar de onverschilligheid in The zone of interest die je ijskoud in het aangezicht slaat.
Wat een afschrikwekkende en klinische filmervaring, hoe harteloos en compleet verstoken van empathie kan de mens zijn.
Nochtans heeft het gezin in de film merkwaardig genoeg best iets doordeweeks.
Kijk maar hoe verknocht ze zijn aan de fraaie woonst waar ze dankzij de werkgever van de man leven, aan de dromerige tuin met zonnebloemen en azalea’s die hun idylle compleet maakt.
Wanneer hij naar een andere stad wordt gedetacheerd en verhuizen onvermijdelijk lijkt, raakt zijn vrouw helemaal overstuur. Ze wil niet weg, en dus gaat hij alleen, terwijl zij er met de kinderen blijft wonen.
Herkenbaar, toch?
Het lijkt haast alsof The zone of interest een modale relatie in crisis onderzoekt en belicht hoe die plotse verandering ook een beproeving is en hoe tussen hen een afstand groeit.
Alleen vormen de vrouw en de man geen willekeurig stel. Hij is Rudolf Höss, de nazi-kampcommandant die jarenlang Auschwitz overzag. Zij is zijn echtgenote Hedwig.
Hun ‘idylle’ bevindt zich niet op zomaar een plek, maar pal naast het concentratiekamp. Een betonnen muur scheidt hun burgerlijk leventje van de onbevattelijke gruwel van de Holocaust, die hij bedreven mee orkestreert. Voor hen kon de site net zo goed een papierfabriek zijn.
Big Brother bij de nazi’s
Het is de Brit Jonathan Glazer – ooit nog videoclipmaker voor Radiohead – die een forensische blik hanteert in zijn vrij losse adaptatie van de gelijknamige roman van Martin Amis.
In een van Amis’ fictieve personages zag hij zo sterk Höss doorschemeren dat hij besliste om het perspectief van die beruchte kampcommandant en zijn vrouw te reconstrueren.
Hoe konden ze jarenlang met het gezin op die goddeloze plek leven?
Glazer filmde niet alleen op locatie in Auschwitz (in een ander naburig huis).
Hij koos ook voor een ongewone aanpak door te passen voor een klassieke filmset. In plaats daarvan werkte hij met tien statische camera’s, bediend vanop afstand en verborgen voor de acteurs.
Soms improviseerden ze, dan weer was het scenario hun leidraad. Te allen tijde konden ze vrij bewegen.
Het gebeurde zelfs dat scènes zich gelijktijdig in meerdere kamers afspeelden. De filmmaker omschreef het prozaïsch als “Big Brother in een nazi-huis”.
De Brit kon zich voor dit verhaal geen andere aanpak inbeelden.
Hoe zou hij discussies moeten voeren over lichtinval en welke lens het fraaiste shot kon opleveren, terwijl hij beelden van die genadeloze situatie draaide?
Deze mensen hadden zich van elke moraliteit ontdaan, alsof het om een besmeurde jas ging. De regisseur mikte duidelijk niet op filmische poëzie.
Glazer is overigens nooit een man van evidente, al te gepolijste cinema geweest. Niet dat hij veel titels op zijn conto heeft.
The zone of interest is amper zijn vierde film in bijna een kwarteeuw tijd. Tien jaar geleden prikkelde hij de cinefiel met Under the skin, een ervaring die je in het spoor dwong van Scarlett Johansson als een onwezenlijke alien.
As van mensen
Sandra Hüller, de Duitse actrice met Oscarnominatie voor haar rol in Anatomie d’une chute, speelt Hedwig als een sociaal opgeklommen vrouw zonder klasse.
Het leed? Het bereikt haar niet, alsof het zich afspeelt op een frequentie waar zij niet bij kan.
“Achter de muur zitten de joden”, zegt ze achteloos tegen haar moeder.
Mijmerend kuiert ze door haar geliefde tuin, terwijl de schoorstenen en verbrandingsovens boven de muur uittorenen.
Op zijn beurt is Christian Friedel (Das weisse Band) als Rudolf een protserige nazi die elke mensenmassa als een verdelingsvraagstuk ziet.
Glazer brengt de horror alleen indirect in beeld:
- In hoe het water rood kleurt wanneer een werkman Rudolfs laarzen afspoelt
- In de as van verbrande menselijke resten die tussen de bloemen wordt geschept om ze aan te sterken
- In hoe het industrieel uitroeien van mensen klinkt vanachter een muur
Zo schokkend kan de suggestie zijn.
Het typeert de film, die past voor sensatie en in overdadig licht en strakke beeldkaders de amorele vertoning in beeld brengt.
Maar The zone of interest is niet zomaar een historische vijfvoudige Oscarkanshebber (onder meer voor beste film).
Ongemakkelijk zijn de vragen die nazinderen voor zij die wegkijken van wat ze liever niet zien, van de genocide in Gaza tot de vluchtelingencrisis.
De blik die Glazer ons op het verleden biedt, is evengoed een waarschuwing voor het heden.
Lees ook
villa naast Auschwitz – Dochter kampcommandant Höss over leven in de villa naast Auschwitz
Lees ook
Vul hieronder de zoekopdracht Holocaust in en vind meer berichten.
Bron: De Standaard