Zijn naam wil ze liever niet meer uitspreken, maar met haar open brief kaartte actrice Maaike Neuville de dubbele agenda van de VRT aan over de zaak-Bart De Pauw.
Charlotte de Somvielle – De Standaard
“Delaplace geeft aan alle personen die machtsmisbruik hebben meegemaakt de boodschap: zwijg maar.”
Maaike Neuville
De fotografe heeft een portret gemaakt van Maaike Neuville (39) voor de Beurs van Brussel. Een symbolische plek, vindt de actrice.
“Onderaan de trappen staat een standbeeld van een statige leeuw. Ik heb eens goed tegen zijn ballen geleund”, lacht ze.
De voorbije week was een rollercoaster voor Neuville, die na dit interview wat slaap hoopt in te halen.
“Er zijn veel gevoelens gepasseerd: kwaadheid, verontwaardiging … Maar op een goede manier, het heeft iets in gang gezet. En al de mensen die hun nek uitsteken, geven me hoop.”
Neuville heeft inderdaad alvast één slag thuisgehaald met de snoeiharde open brief aan minister van Media Benjamin Dalle (CD&V), die dinsdag in deze krant verscheen. Zij was een van de initiatiefneemsters.
Onder stevige druk, ook vanuit politieke hoek, draaide VRT-ceo Frederik Delaplace zijn beslissing terug om de docu Het proces dat niemand wou uit de ether te halen.
Hij deed dat naar eigen zeggen om het verzoeningsgesprek tussen voormalig televisiemaker Bart De Pauw en de slachtoffers een kans te geven, ook al waren die laatsten daarvan zelf niet op de hoogte.
Neuville, en de ondertussen meer dan 700 andere BV’s en werknemers uit de cultuursector die de brief ondertekenden, vonden het een regelrechte aanfluiting.
“Als de intentie van bovengenoemde baas zuiver was geweest, dan had hij maar één keuze kunnen maken, namelijk de vrouwen aan het woord laten, hen ruimte geven, ja, zendtijd.”
Waarom greep de demarche van Delaplace je zo aan?
“We spreken vaak over grensoverschrijdend gedrag, maar de kern is zo dikwijls machtsmisbruik.
“Hoe Delaplace zich het recht heeft toegeëigend om soloslim te beslissen, raakte enorm aan mijn rechtvaardigheidsgevoel.
“De slachtoffers vertellen in de documentaire gewoon wat ze hebben meegemaakt. Je kan toch niet zomaar zeggen: nu moeten jullie eventjes wat minder jullie verhaal doen, want dat past beter in dat van ons?”
“We gaan niet rusten voordat er helderheid is”, staat in de open brief. Is het voor jullie na de parlementaire commissie donderdag, waarin minister Dalle zich moest verantwoorden, ondertussen duidelijk hoe de vork aan de steel zit?
“Nee, er blijven veel vragen, vooral over de intentie van Delaplace.
“Waarom moest de VRT bemiddelaar spelen in deze zaak? Dat is haar taak niet, daar bestaan instanties voor zoals vzw Engagement en het Vlaams Mensenrechteninstituut.
“In de tijdlijn van de VRT wordt bovendien duidelijk dat ze op een bepaald moment contact hebben opgenomen met Woestijnvis met de vraag of er geknipt kon worden in de uitzending.
(De Pauw had gevraagd om feitelijke onjuistheden die niet strookten met het dossier en de framing van zijn vrouw te verwijderen, red.)
“Ik viel van mijn stoel. Hoe kan een ceo van een publieke omroep invloed uitoefenen op een reeds bestaande en bekroonde documentaire over grensoverschrijdend gedrag? Dat ruikt naar censuur.”
De zaak rond De Pauw lokt hevige polarisering uit. Gooi je met zo’n open brief niet nog meer olie op het vuur?
“Volgens sommige criticasters speelden we op de man. Dat is niet zo, we speelden op de handelingen. We hebben een patroon blootgelegd.
“Met zijn demarche gaf Delaplace de boodschap aan alle mensen die ooit met machtsmisbruik te maken hebben gehad:
‘Zwijg maar. Wij minimaliseren jullie waarheid, wij sturen die, wij stellen die uit en dus hebben wij er een mening over.’
“Ik ben blij dat er snel excuses zijn gekomen, maar daarin had Delaplace het over een ‘inschattingsfout’. Dat is het niet, de VRT heeft een kant gekozen.
“Waarom? Geen idee, maar alvast niet uit zorg voor de slachtoffers.”
Die compassie ontbreekt volgens verschillende stemmen op sociale media ook voor De Pauw. “Hij is al genoeg aan de publieke schandpaal genageld, laat het verleden rusten.” Eens?
“Je hoort inderdaad vaak zeggen dat de rust moet weerkeren in het debat. Maar welke rust bedoelen we daar precies mee?
“Was er rust toen alles nog onder de radar bleef? En voor wie dan?
“Ik vind die focus op dit geïsoleerde geval niet zo productief, ik heb zelfs geen zin meer om zijn naam nog te noemen.
“We moeten kijken naar de achterliggende mechanismen en naar de machtscultuur die dit gedrag bestendigt.”
Vertrouwenspersonen
De zaak grijpt Neuville duidelijk aan. Haar woorden stromen eruit als één vlammend pamflet. Ze heeft een spiekbriefje mee, maar kijkt er niet één keer naar.
Ze weet dan ook waarover ze spreekt. Vorig jaar bracht ze haar debuutroman Zij. uit, waarin het hoofdpersonage, Ada, terugblikt op haar geschiedenis met grensoverschrijdend gedrag en “de hele wereld aan menselijke gevoelens tussen ja en nee”.
Er is de dokter die haar op haar kot komt masseren, de vader van het gezin waar ze als tiener gaat babysitten die zijn handen niet kan thuishouden, de chauffeur in Turkije die plots een verlaten bosweg oprijdt en de toneeldocent aan het conservatorium met wie ze op haar achttiende een relatie begint en wiens schaduw ze de volgende twintig jaar maar niet van zich afgeschud krijgt.
“I’ve had my share”, zegt Neuville die verder niet in detail wil gaan over het waarheidsgehalte van haar boek.
Patronen blootleggen, daar gaat het haar om. En daarvoor was fictie het beste instrument.
“Het schrijven van mijn boek heeft me sterker gemaakt. Maar door de beslissing van de VRT voelde ik me opnieuw gepasseerd.
“Weer zag ik mannen ergens in hun ivoren toren zeggen: ‘Ja, laten we het zo aanpakken en de slachtoffers bellen we later wel.’
“Maar elke persoon die machtsmisbruik heeft meegemaakt, is een ervaringsdeskundige. Spreek hen aan, vraag hulp in plaats van als een goede huisvader te denken dat je het zelf beter weet. Die tijd zijn we voorbij. Al heeft nog niet iedereen dat door.”
Toch vindt Neuville dat er sinds het begin van MeToo in 2017 wel degelijk dingen veranderd zijn.
Het bewustzijn groeit, initiatieven zoals de opleiding voor vertrouwenspersonen en het actieplan voor grensoverschrijdend gedrag voor de audiovisuele sector moedigt ze aan. Maar de weg is nog lang.
“Je kan zo veel vertrouwenspersonen in een organisatie zetten als je wil, wanneer je de kern van het machtsmisbruik niet aanpakt, zijn dat doekjes voor het bloeden.
- “Hoe kan het dat binnen een bedrijf één persoon zoveel macht naar zich toe kan trekken en werknemers bang zijn om hun mond open te doen?
- “Hoe kan het dat een bekend figuur zich zo onaantastbaar waant dat hij jarenlang over de grenzen van anderen kan gaan?
“Daar zijn wij allemaal schuldig aan: we zetten mensen op een voetstuk omdat ze bekend zijn, veel volgers hebben of goede creaties maken. En zo iemand mag blijkbaar meer dan anderen. Macht maakt vaak blind.”
In Zij. analyseer je ook je eigen verantwoordelijkheid.
“Als jonge vrouw had ik nooit gedacht dat ik een autoriteit kon zijn, dus heb ik mijn charmes gebruikt om er zo dicht mogelijk bij te komen. Dat heeft mij op heel onaangename plekken gebracht.
“Natuurlijk ligt de schuld altijd bij wie de grens overschrijdt, laat dat duidelijk zijn, maar we moeten met z’n allen ook kijken naar de cultuur waarin dit soort gedrag kan gedijen en ons afvragen waarom de omstanders zo vaak zwijgen.
“Over een zekere theatermaker zei men vroeger bijvoorbeeld: ‘Ja, maar hij houdt van jonge vrouwen.’ Het probleem zit ook dààr.”
Jou heeft het twintig jaar gekost vooraleer je je durfde uitspreken.
“Ja, ondanks de interne twijfels dacht ik weinig over het verleden na – waarschijnlijk is dat een overlevingsmechanisme.
“Dat is ook wat ik zo graag duidelijk wil maken aan daders: één geval van grensoverschrijdend gedrag kan iemand voor een heel leven tekenen.
“Er zijn nog zoveel mensen die hun waarheid niet hebben kunnen uitspreken.”
Het risico aan de huidige steekvlam polemiek is dat slachtoffers noch daders echt kunnen beginnen met hun helingsproces. Hoe maken we daar ruimte voor?
“Er zijn de laatste tijd al verschillende verhalen naar boven gekomen, maar dat moeten er wat mij betreft nog véél meer worden.
“Het doet zo’n deugd om gezien te worden in je pijn, het liefst door de persoon die je grenzen overschreden heeft, maar dat is helaas niet realistisch.
“Laten we ook elke klacht serieus nemen. Er is niemand die zomaar zijn job op het spel zet en naar buiten komt met een pijnlijke ervaring.”
“De verhalen van daders zijn even belangrijk. We onderschatten hoeveel opluchting oprecht schuldbesef geeft aan slachtoffers.
“Als daders durven toe te geven: ‘Shit, ik heb niet gezien hoeveel pijn ik jou heb gedaan. Ik was blind door macht of verliefdheid of wat dan ook.’
“De reeks ‘Gedane Zaken’ in jullie krant vond ik zelf heel helend.
“‘Ik kan een gevaarlijke mens zijn en ben ertoe in staat dat te ontkennen’, zei Marcus Azzini (Nederlandse regisseur die in opspraak kwam na diverse meldingen over grensoverschrijdend gedrag bij oud-medewerkers,red.).
“Dat zelfinzicht is van een heel andere orde dan zeggen hoeveel je je schaamt, maar dat je ondertussen wel genoeg geleden hebt.
“Daarnaast moeten we excessieve macht blijven bevragen en er alternatieven tegenover plaatsen:
- Transparantie
- Collectiviteit
- Collegialiteit
“Dat was precies waarover die open brief ging.”
Lees ook
De zaak-De Pauw – Open brief vanuit het culturele veld aan minister Benjamin Dalle
Het bezoek – Charlotte Vandermeersch en Maaike Neuville – We zijn allebei keihard tegen een muur gebotst
Bron: De Standaard