Jarenlang onderzocht Valerie Trouet aan de hand van boomringen het klimaat uit het verleden. Nu het huidige klimaat ontspoort door menselijke activiteiten, wil de wetenschappelijk directeur van het Belgisch Klimaatcentrum er alles aan doen om het tij te keren.
Tine Hens – Apache
‘We hebben de kennis, de technologie en het kapitaal om het tij te keren. We moeten het gewoon willen.’
Valerie Trouet
Het is heet in de hoofdstad. Op voetpaden drukken mensen zich tegen de gevels aan en wandelen in de smalle strepen schaduw.
Op straat puffen, brommen, brullen, toeteren auto’s. Voorste bumper tegen achterste bumper. Verbrandingsmotoren draaien overuren en vullen de lucht met uitlaatgassen. Alsof de hitte van de zon nog niet voldoende is om een stad naar adem te doen happen.
Op een terras op de hoek van de straat zwaait Valerie Trouet, dendrochronologe, klimaatwetenschapster en wetenschappelijk directeur van het gloednieuwe Belgisch Klimaatcentrum met haar arm naar het gierende en grommende ongeduld van al deze wagens op de weg.
‘Er is zelden goed nieuws als je klimaatwetenschapper bent’
Valerie Trouet
“Is het niet gek”, zegt ze, “dat we dit blijven aanvaarden? Die benzinedampen? Zo’n grijze stad? We zijn er op een bizarre manier aan gewend geraakt en dreigen daardoor te vergeten dat het zo veel beter kan.
“Dat is waar krachtdadig klimaatbeleid om draait: een gezondere en groenere omgeving voor iedereen.”
Het is waar ze graag op hamert, op alle kansen die een wereld die niet drijft op fossiele brandstoffen ons te bieden heeft, op wat we te winnen hebben in plaats van te verliezen.
“We moeten echt weg van het idee dat de klimaatverandering aanpakken zo veel kost”, gaat Trouet verder.
“Het zijn investeringen in een betere wereld, zowel individueel, stedelijk, nationaal als globaal.”
Terwijl ze in grove vegen het beeld van die wereld schetst – zuivere lucht, gezonde bodems, een veerkrachtige natuur, een stabielere geopolitiek omdat olie niet langer oorlogen aanvuurt – ligt een lijstje met onderwerpen te wachten.
- Het arctisch zee-ijs dat al in de zomer van 2030 zou verdwijnen in plaats van in 2070 zoals klimaatrapporten tot nu voorspelden.
- Het water van de Atlantische Oceaan dat 1,1 graad warmer is dan gemiddeld en zo een voorlopig record breekt.
- Bosbranden in het oosten van Canada die de luchtkwaliteit in New York de slechtste ter wereld maken.
En het gaat verder.
- Zware overstromingen en veertien doden in het noorden van Italië.
- Overstromingen, modderstromen, aardverschuivingen, verwoeste huizen en minstens 127 doden in Rwanda.
- Het Amazonewoud dat op de grens balanceert om van koolstofspons een koolstofbron te worden.
- Alweer een maand zonder regen in België.
Trouet knikt en roert geconcentreerd in haar kopje thee.
“Er is zelden goed nieuws als je klimaatwetenschapper bent, dat klopt. Maar alles wat je opsomt, is exact de reden waarom we zo snel mogelijk de overstap moeten maken naar een wereld zonder fossiele brandstoffen.”
“Het goede nieuws is, en daarover was het laatste IPCC-rapport heel duidelijk, dat we de kennis, de technologie en het kapitaal hebben die nodig zijn om die omslag te realiseren en onder die anderhalve graad opwarming te blijven. Het enige wat ontbreekt, is maatschappelijke wil.”
‘90% van de Belgen vindt klimaatverandering een belangrijk tot heel belangrijk probleem en 80% wil dat de overheid meer doet’
Valerie Trouet
Gezien de urgentie, maakt dat het nog tragischer. Weten dat het moet gebeuren. Weten wat er moet gebeuren. Maar het toch niet doen.
Valerie Trouet: “Dat is de grootste frustratie, ja. Af en toe schiet ik eens uit mijn sloffen en roep ik wat tegen de bomen in een bos. Al is het ook een frustratie waaraan ik gewend ben geraakt.
“Al meer dan dertig jaar gaat het te traag, gebeurt er te weinig en dan ben je blij met het feit dat er toch al meer gebeurt dan pakweg twintig jaar geleden.
“Nu de politieke en maatschappelijke wil begint te keren, nu bedrijven begrijpen dat de toekomst fossielvrij is, dat ze maar beter op de boot springen in plaats van achter te blijven, kan je als wetenschapper moeilijk de armen kruisen en zeggen: ‘I told you so.’”
‘Niet alleen de overheid of de burgers, ook bedrijven moeten drastisch veranderen’
Valerie Trouet
Er worden stappen gezet, maar de globale uitstoot gaat in stijgende lijn. Daarbij komt dat regeringsleiders die beweren de klimaatcrisis ernstig te nemen, beleid voeren dat daar haaks opstaat. Om slechts een voorbeeld te geven: Joe Biden keurde met het Willow-project grootschalige olie-ontginning goed in de ongerepte natuur van Alaska.
“Dat is inderdaad verre van ideaal en ik vrees dat het louter een politieke zet is. Biden wil niet afgerekend worden op de stijgende benzineprijzen in de Verenigde Staten. Hij meent dat dit project nodig is om te verhinderen dat Donald Trump of Ron DeSantis de volgende president wordt.”
“Ik maakte vier jaar Trump mee toen ik aan de universiteit van Arizona werkte en een ding is zeker: dat nooit meer, dan is het helemaal terug naar af voor de wereld en het klimaat. Dus nee, ik keur die vergunning niet goed. Het klimaat kan geen nieuwe ontginningen aan. Maar ik zie wel wat er politiek achterzit.”
Wijst dat ook niet op het deficit van ons huidig politiek bestel? Uit angst voor de volgende verkiezingen durven politici niet te doen wat nodig is.
“Nochtans tonen peilingen in heel Europa aan dat 90% van de Belgen klimaatverandering een belangrijk tot heel belangrijk probleem vindt. 80% wil dat de overheid meer doet. Zelfs zeven op tien Amerikanen vindt dat de Verenigde Staten koolstofneutraal moeten worden tegen 2050. Alleen uit zich dat niet in verkiezingsresultaten. Omdat andere thema’s zich dan op de voorgrond dringen.”
Vorige week vrijdag stelde de Brusselse Burgerraad voor het klimaat de eerste beleidsvoorstellen voor. Is dat een manier om die impasse rond klimaat te doorbreken? Burgers actiever betrekken bij beleid en beslissingen?
“Mij lijkt het een prima idee als er ook effectief iets met de adviezen en voorstellen van zo’n burgerraad gebeurt. Misschien is het zelfs een noodzakelijke manier om klimaatbeleid uit te stippelen. Want ondanks de consensus die blijkt uit peilingen over de ernst van de zaak, verdwijnt de eensgezindheid als het gaat over concrete maatregelen.
“Er is een grote discrepantie tussen ‘ik wil dat de overheid er iets aan doet’ en ‘het mag niets kosten’ of ‘mijn leven moet hetzelfde blijven’. Om die kloof te overbruggen, is zo’n gelote burgerraad zinvol.”
‘Als we fossiele brandstoffen laten vallen is het voorbij met dat lawaai, de gigantische kostprijs, de geopolitieke onzekerheid’
Valerie Trouet
“Aan de andere kant zijn het niet alleen de overheid of de burgers, ook bedrijven moeten drastisch veranderen. Gelukkig zie ik daar veel beweging.
“Het klimaatakkoord van Parijs, de plannen van de Verenigde Staten, Europa, China om respectievelijk in 2050 en 2060 klimaatneutraal te zijn, tonen duidelijk dat het tijdperk van de fossiele brandstoffen op z’n einde loopt en dat het niet alleen veilig is, maar ook een kwestie van economisch overleven om pakweg voluit in te zetten op hernieuwbare energie.”
Om hier even een kanttekening bij te plaatsen: een oliebedrijf als Shell boekte miljarden euro winst de voorbije maanden, investeert daarvan amper 3% in hernieuwbare energie, en wil nu vooral opnieuw olie en gas oppompen. Het klimaat is voor later.
“Waarom denk je dat die nog aan het pushen zijn? Waarom ze tegenstribbelen? Ze weten dat het binnen twintig jaar gedaan is. Als er geen afnemers meer zijn van hun producten, is het over en uit voor de fossiele bedrijven die niet mee bewegen.”
“Eens we van die fossiele brandstoffen af zijn, gaan we niet meer terug willen. Al dat lawaai, de gigantische kostprijs, de geopolitieke onzekerheid, dat is allemaal voorbij als we fossiele brandstoffen laten vallen. De omslag is niet meer veraf. De vraag is of we op tijd zullen zijn.”
‘De veranderingen die we in gang hebben gezet, zijn onomkeerbaar. We zijn al in een andere wereld beland’
Valerie Trouet
In een interview in De Standaard gaf Frans Timmermans, Europees commissaris voor de Green Deal, toe dat we anderhalve graad opwarming niet zullen halen.
“In wetenschappelijke kring kijken we nu vooral naar die twee graden en zelfs dat wordt kantje boordje. We zouden de armen opnieuw kunnen kruisen en zeggen: ‘I told you so’, maar we bereiden ons erop voor.
“We onderzoeken zogenaamde overshoots, wat gebeurt er als we over de anderhalve of twee graden gaan en er daarna weer onder duiken? Het betekent enerzijds dat we gigantische hoeveelheden CO₂ uit de atmosfeer moeten halen. Daarvoor heb je bomen nodig, maar ook technologie, die dan weer veel energie verbruikt.”
Anderhalve graad is vastgelegd als min of meer veilige grens omdat we anders kantelpunten bereiken, zoals het smelten van het zee-ijs, dooi van de permafrost of de omslag van het regenwoud naar savanne, die onomkeerbaar zijn. Een overshoot zeggen wetenschappers, is spelen met vuur en al het leven op deze planeet.
“Absoluut. Zo’n overshoot-scenario is allesbehalve ideaal. Door CO₂ uit de lucht te halen, laat je de temperatuur verhoudingsgewijs wel dalen, maar je herstelt er je ijs niet mee, je krijgt je gletsjers niet terug, net zomin als je uitgestorven diersoorten.
“De veranderingen die we nu in gang hebben gezet, zijn onomkeerbaar. We zijn al in een andere wereld beland.”
Ondertussen pleit premier Alexander Decroo voor een ‘pauzeknop’ en beweert hij dat hij wel klimaatbeleid wil voeren, maar dat de biodiversiteit moet wachten.
“De wetenschap is daar heel duidelijk over: klimaat en natuur gaan hand in hand. Een biodiverse natuur kan veel meer CO₂ capteren dan een gedegradeerde.
“Wetenschappelijk houdt het geen steek om wel op klimaat in te zetten, maar niet op natuurherstel of omgekeerd. Dat is als bladeren in een dieetboek terwijl je een zak chips eet.”
‘Klimaat en natuur gaan hand in hand. Een biodiverse natuur kan veel meer CO₂ capteren dan een gedegradeerde’
Valerie Trouet
In uw boek, Wat bomen ons vertellen, schrijft u dat u na uw studies bio-ingenieur de keuze had om wetenschapper te worden of ambtenaar. U werd wetenschapper. Nu bent u ambtenaar. Vanwaar de overstap?
“Dat heeft met de klimaaturgentie te maken. Als dendroklimatoloog breng je het klimaat uit het verleden in kaart. Dat is zeer zinvol. Het leert om vroegere klimaatveranderingen begrijpen en om de huidige klimaatverandering te doorgronden.
“Toch had ik het gevoel dat ik te veel aan de zijlijn stond, ik keek toe hoe het allemaal aan het veranderen was, hoe snel het ging, zonder dat ik zelf genoeg bijbracht om er iets aan te doen.”
“Toen mijn boek in België verscheen, kreeg ik hier een stem. Er kan niet genoeg over het klimaat gepraat worden. Dan zag ik de jobomschrijving van wetenschappelijk directeur van een volledig nieuw op te richten Klimaatcentrum en dacht ik: misschien is dit het moment om te kijken hoeveel impact ik kan hebben.”
Het Klimaatcentrum is een federale instelling. Is het geen handicap dat het zwaartepunt van klimaat- en natuurbeleid bij de regio’s ligt?
“Voorlopig merken we daar niet zo veel van. De meeste vragen die we krijgen, komen van privéspelers, landschapsarchitecten, verzekeringsmaatschappijen, financiële instellingen, de culturele sector. Voor hen maakt het niet uit dat wij een federaal instituut zijn. Bovendien zetten we graag in op de coalition of the willing.”
Ondertussen keurde de Vlaamse Regering wel een klimaatplan goed waarbij de beoogde reductiedoelstelling van 40% onder de Europese verplichting van 47% blijft. Zetten ze zich met die slepende voeten buiten de coalition of the willing?
“Ik ga daar niet op antwoorden. We zijn een wetenschappelijke instelling en onze missie is om polarisatie tegen te gaan. Het is essentieel dat we het klimaat als thema depolariseren door duidelijk te maken dat het iedereen aangaat, dat iedereen hier wakker van zou moeten liggen en dat iedereen er belang bij heeft dat de omslag naar een koolstofvrije economie sociaal rechtvaardig gebeurt.”
Als wetenschappelijke instelling kan u wel aanstippen dat de reductiedoelstellingen van pakweg de Vlaamse Regering indruisen tegen de wetenschap?
“Tja, wetenschappelijk zijn zelfs de reductiedoelstellingen van de Europese Unie onvoldoende. Een reductie van 55% tegen 2030 zou een reductie van 65% moeten zijn.”
‘Banken en investeerders spelen een cruciale rol in de hele transitie. Geld is waar het om draait’
Valerie Trouet
Ondertussen gaat er van alles verloren. Diersoorten, ijs, plantensoorten, bomen, mensen en vogels sterven van de hitte. Als dendrochronoloog bestudeert u jaarringen om het klimaat uit het verleden te reconstrueren. Zowel ijs als bomen zijn archieven die dreigen te verdwijnen. Bloedt uw hart als er een bos afbrandt?
“Een beetje wel, ja, het zijn gegevens die voorgoed weg zijn. In 2005 en 2006 heb ik voor mijn eigen bosbrandonderzoek maanden door de Sierre Nevada in Californië gereisd om monsters te nemen van boomstronken die brandwonden vertoonden.
“Ook in Yosemite National Park heb ik toen bomen onderzocht. De grootsheid van de bossen daar heeft mijn concept van bos volledig hertekend. Het was indrukwekkend en overdonderend.”
“Ik was er sindsdien niet meer geweest. Tot de herfst van 2022, toen ik gevraagd werd een lezing te geven in het park. Eerder die zomer hadden er reusachtige branden gewoed en veel van de bossen zijn afgebrand. Dat kwam heel hard binnen bij mij. Het is iets anders om te praten over het effect van droogte en branden op bossen, het voor je ogen zien, zeker op zo’n bijzondere plek, dat is heftig, ja.”
Hoe gaat u om met die pijn?
“Het sterkt mijn drang om te handelen. Om er alles aan te doen om de schade te beperken en de klimaatverandering tegen te gaan.”
Welke maatregel moeten we volgens u hier en nu nemen om onmiddellijk een groot verschil te maken?
“Als je weet dat we zo snel mogelijk van de fossiele brandstoffen af moeten, dan zou ik niet langer fossiele brandstoffen subsidiëren.
“In België alleen gaat het om 13 miljard euro per jaar. Dat geld moeten we inzetten voor de transitie naar hernieuwbare energie.”
‘Bomen zijn getuigen van alles wat we doen. Laat ons hopen dat ze het binnen 200 jaar nog kunnen navertellen’
Valerie Trouet
“De privésector raad ik ook aan om hun geld uit de fossiele industrie te halen. Hetzelfde geldt voor pensioenfondsen. Iedereen zou van zijn bank moeten eisen dat dat geld niet langer in fossiele sectoren belegd wordt.
“In de hele transitie, en dat blijft soms wat uit beeld, spelen banken en investeerders een cruciale rol. Geld is waar het om draait.”
Tot slot, in uw boek schrijft u over de Marokkaanse atlasceders, van de oudste, bekende bomen. ‘Ik zou ze graag eens zien’, schrijft u. Bent u er al geraakt?
“Nog niet, nee. Ik ben klimaatwetenschapper en vlieg niet voor mijn plezier even naar Marokko. Als ik er voor een andere reden moet zijn, zal ik proberen ze te zien. Ik hou echt van oude bomen.”
“Als je naast een Bristlecone-pijnboom staat, de alleroudste bomen op aarde, voel je je klein en nietig. Die bomen zijn meer dan vierduizend jaar oud. Ze leefden al toen wij nog piramides aan het bouwen waren en ze leven nog altijd.”
“Bomen zijn getuigen van alles wat we doen. Ook van waar we nu mee bezig zijn.
“Dendrochronologen zullen binnen 200 jaar in de ringen van bomen kunnen lezen of we erin geslaagd zijn om het tij te keren. Laat ons hopen dat ze het nog kunnen navertellen.”
Valerie Trouet
- 1974: Geboren in Heverlee
- 1999: Bio-ingenieur (UGent)
- 2004: Doctor in de bio-ingenieurwetenschappen (KU Leuven)
- 2007-2010: Verbonden aan het Zwitserse Federale Instituut voor Bos-, Sneeuw- en Landschapsonderzoek, het meest prominente jaarringlab van Europa
- 2011: Assistent-professor aan de University of Arizona
- 2016: Medeontdekker van Adonis, de oudste levende boom van Europa
- 2020: Gewoon hoogleraar paleo-klimatologie aan de University of Arizona.
- Publiceert Wat bomen ons vertellen
- 2023: Directeur van het Belgische klimaatcentrum
(© Kris Van Exel (ID/ photo agency))
Lees ook
Klimatologe Valerie Trouet – Waarom laat Demir het klimaatbeleid links liggen
Klimaat – Schuldgevoelens zijn onterecht en contraproductief volgens Bart De Wever
Bron: Apache