Het is stil aan de top van de twee grootste Vlaamse universiteiten over de oorlog in Gaza. De druk op de rectoren stijgt om een standpunt in te nemen. ‘Door samen te werken met een extreemrechts apartheidsregime, geven we een fout signaal.’
Klaas Maenhout – De Standaard
‘De ongeziene escalatie van het geweld tussen Israël en Hamas eist een verwoestende tol van burgers. Wij roepen op tot een onmiddellijk staakt-het-vuren. Wij kiezen ondubbelzinnig de kant van het internationaal recht.’
Aan de twee grootste universiteiten van Vlaanderen, de KU Leuven en de UGent, zijn veel academici en studenten jaloers op het standpunt dat de VUB vorige week innam, samen met het Hannah Arendt Instituut.
Al weken vragen academici de rectoren van de vijf Vlaamse universiteiten om een duidelijk standpunt in te nemen tegenover Israël.
Een open brief om hen daartoe aan te manen werd al door 3.400 personeelsleden ondertekend. Ook verschillende studentenbewegingen hekelen de stilte.
De VUB reageerde solo omdat de Vlaamse rectoren binnen de Vlaamse Interuniversitaire Raad (Vlir) geen consensus bereikten.
‘Het is een erg polariserend conflict en de universiteiten hebben andere motieven of beweegredenen’, zegt Koen Verlaeckt (Vlir).
‘Je voelt dat elk woord wordt gewikt en gewogen.’
Die situatie is onhoudbaar, vindt Koen Bogaert, hoofddocent aan de vakgroep Conflict- en Ontwikkelingsstudies van de UGent.
‘Van proportionaliteit is al lang geen sprake meer. Ik was eind oktober op een conferentie van de Middle East Studies Association en daar was een grote consensus over de genocidale oorlogsmisdaden die Israël pleegt. Dat een rector niet snel kan reageren, begrijp ik. Maar nu zijn ze meer dan rijkelijk te laat.’
De huidige houding wordt volgens Eva Brems, professor mensenrechten aan de UGent en medeoprichter van de mensenrechten commissie aan de universiteit, vooral bepaald door de samenwerking tussen Vlaamse en Israëlische universiteiten.
De UGent heeft sinds 1 januari 2023 al zeker zes samenwerkingen opgezet, zocht doctoraatsstudent Sam Kniknie met enkele collega’s uit.
Het gaat onder meer over de Tel Aviv University, het Weizmann Insitute, het Holon Institute en het Israëlische ministerie van Gezondheid.
Het Leuvense studentenblad Veto vond voor de KU Leuven zo’n 22 Europese onderzoeksprojecten en een viertal projecten gefinancierd met geld van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO).
De samenwerkingen zijn niet toevallig.
Israël behoort op universitair vlak bij Europa. Het kan aanvragen indienen bij Europese onderzoeksprogramma’s, zoals Horizon Europe, een Europese pot van 95,5 miljard euro.
De KU Leuven en UGent zetelen ook in samenwerkingsverbanden. Een voorbeeld is Cesaer, voor technische universiteiten.
‘Witwaspraktijk’
‘De academische samenwerking van Israël met Europese partners kan je zien als een manier om een respectabel, “westers” imago uit te bouwen.
´Net zoals de culturele samenwerking – denk aan Eurosong – kun je dat als een soort witwaspraktijk beschouwen: de bedoeling is dat we Israël als “een van ons” zien.
´Dat draagt rechtstreeks bij tot de normalisering van mensenrechtenschendingen. De extreme schendingen in de huidige oorlog maken dat veel academici vinden dat onze instellingen zich hiervoor niet langer mogen laten misbruiken.’
Brems, architect van het mensenrechtenbeleid aan de UGent, pleit voor een opschorting van de academische samenwerking.
‘In normale tijden volstaat het beleid waarbij we elke instelling apart screenen op betrokkenheid bij schendingen. Maar dit is een extreme situatie waarbij veel academici een duidelijke lijn willen trekken. Daarom lijkt het me aangewezen de samenwerking met alle Israëlische partners stop te zetten.’
Ze richtte zich met die boodschap tot zowel de rector als de mensenrechtencommissie.
‘Ik heb mezelf de vraag gesteld of we met een opschorting niet de verkeerde – kritische – groep viseren. Maar ik vind dat het niet opweegt tegen de vaststelling dat Israël zijn imago witwast en extreme schendingen normaliseert.’
Dat het volstrekt stil is aan de top, klopt niet helemaal.
KU-Leuven rector Luc Sels schreef vorige week een open brief waarin hij stelde dat de KU Leuven ‘een universiteit is en géén politiek instituut’.
‘Het is niet onze opdracht om een kant te kiezen of positie in te nemen.’ Hij benadrukte dat de KU Leuven kiest voor ‘de kracht van (stille) diplomatie boven standpunten die diplomatiek initiatief bemoeilijken’.
Ook UAntwerpen-rector Herman Van Goethem kwam recent met een (interne) reactie. Maar die is volgens Bogaert ‘zo oppervlakkig dat het bijna wereldvreemd aanvoelde’.
De meest uitgesproken zin was dat ‘de UAntwerpen door onderwijs, onderzoek en stille diplomatie haar steentje kan bijdragen aan het zoeken naar vreedzame onderhandelde oplossingen’.
Veel professoren hebben moeite met de selectiviteit van de rectoren. Na de inval van Rusland in Oekraïne en de opsluiting van professor Djalali in Iran werden alle academische banden doorgeknipt.
‘Wie geen politiek instituut wil zijn, moet dat nooit zijn. Niet alleen als dat goed uitkomt’, zegt Karel Arnaut, professor in de antropologie aan de KU Leuven.
‘Zelfs als we de Verenigde Naties als richtsnoer nemen, is duidelijk dat je meer moet durven te zeggen.’
Steun voor beleg Gaza
Arnaut is teleurgesteld in zijn universiteit. Hij wijst naar de openingsrede van rector Sels.
‘Hij hield een pleidooi voor internationalisering en gaf een sneer naar het identitaire denken. Maar internationalisering komt met een verantwoordelijkheid. Heel wat studenten hebben familie in die regio of identificeren zich met de onderdrukking. Door samen te werken met een extreemrechts apartheidsregime, geven we een fout signaal.’
Kniknie heeft dan weer moeite met een statement van de Gentse rector Rik Van de Walle over Rusland.
Die schreef toen: ‘De UGent schort alle vormen van institutionele samenwerking op met Russische universiteiten en instituten die hun steun hebben uitgesproken voor de Russische invasie in Oekraïne.’
‘Heel veel Israëlische universiteiten hebben ondertussen expliciet hun steun geuit voor het beleg van Gaza’, zegt Kniknie.
‘Het gaat om financiële, logistieke of morele steun voor het militaire apparaat.’
De Tel Aviv University schrijft op haar website dat ze logistieke steun aan het leger biedt.
Holon Institute of Technology en Hebrew University hebben een financieel fonds voor soldaten aan het front opgericht.
En het Weizmann Institute verklaarde dan weer op 7 november – toen waren er al 10.000 Palestijnen omgekomen – ‘We stand by the Israeli Defence Forces’.
Die statements zijn het topje van de ijsberg, want ook structureel werken heel wat universiteiten mee aan het ontwikkelen van militaire materialen of leveren ze diensten voor Defensie.
Een daarvan is Technion, het Israëlische instituut voor technologie. Dat werkt samen met het ministerie van Defensie en tal van bedrijven zoals Elbit Systems, dat zelf claimt de belangrijkste droneleverancier van het Israëlische leger te zijn.
Aan de UGent kwam er recent geen reactie van rector Van de Walle.
Die laat wel weten dat er aan de mensenrechtencommissie van de universiteit gevraagd werd om een dossier samen te stellen. De vraag dateert van donderdag 9 november. De commissie komt later deze week samen.
Lees ook
- Paul Goossens
De dubbele moraal in het Gaza-conflict dreigt Europa zuur op te breken - Brigitte Herremans
Het ironische is dat Israël met zijn oorlog, Hamas net sterker maakt - Vlerick must fall
Waarom de Vlaamse universiteiten positie moeten innemen over het Israëlische apartheidsregime - Johan Depoortere
De Palestijnse kwestie een paradigmastrijd - Adania Shibli
De auteur die niet welkom was op de Frankfurter Buchmesse - Nicholas Kristof
Dit moment zal de geschiedenis ingaan als een moreel en politiek dieptepunt - Mustafa Barghouti
Het echte doel van deze oorlog is een etnische zuivering van Gaza - Yuval Noah Harari
Links is in het Westen ‘onverschillig’ tegenover gruweldaden van Hamas - Johan Depoortere
De hypocrisie van het Westen is adembenemend - David Grossman
Israël presenteert zich als democratie, maar is het niet - Bart Eeckhout
Valt er een morele hiërarchie aan te brengen in het kwaad dat Hamas en Israël aanrichten - Maarten Boudry
Als Israël dat wilde, had het de hele Gazastrook al ontelbare keren van de kaart kunnen vegen - David Grossman
Ik wil niet langer vertoeven in een wereld die zulke monsters toelaat om te bestaan - Arnon Grunberg
Hamas heeft deze oorlog al gewonnen - Ramsey Nasr
Palestijnse slachtoffers hebben geen namen, het zijn nummers - Yuval Noah Harari
Alleen internationale inmenging kan ons nog redden
Bron: De Standaard