Napoleon is weer hot. Ridley Scotts episch drama trekt niet alleen volle bioscoopzalen, ook de media lijken de Corsicaanse geweldenaar te hebben herontdekt. Nog niet zo lang geleden stond in jouw krant bijvoorbeeld een reportage over de rol die Napoleon speelde bij de ontwikkeling van het Antwerpse havengebied en de sporen die hij in de stad heeft achtergelaten. Naar aanleiding daarvan liet een stadsgids ons weten dat de illustere heerser ooit ook een kasteeltje in Edegem zou hebben bezocht en er zelfs een blijvend merkteken zou hebben achtergelaten. Een verhaal dat de Sherlock Holmes in ons wakker maakte.
Geert D’Hulster - GVA
´Op zoek naar bewijs in de lange geschiedenis van het Hof ter Linden´
Geert D’Hulster
GVA
Het kasteeltje in kwestie is natuurlijk het Hof ter Linden, waarvan de vroegste sporen teruggaan tot de middeleeuwen.
Door een mooie lindendreef verbonden met de oude parochiekerk op de hoek van de Drie Eikenstraat en de Strijdersstraat, speelt het voormalige lusthof tot op de dag van vandaag een belangrijke rol in de Edegemse samenleving.
Dat Napoleon Antwerpen meer dan eens heeft bezocht, staat buiten kijf. Maar maakte hij tijdens een van die bezoeken inderdaad een ommetje langs Edegem?
En wat had hij daar dan te zoeken?
Speurwerk
We beginnen ons speurwerk bij Simon-Carolus de Neuf, heer van Hoogelande en van Ter Linden, bij wie in de 18de eeuw de idee rijpte om op hogergenoemde locatie een sprankelend nieuw bouwwerk te doen verrijzen.
De Neuf, geboren in 1710, huwde in 1733 met Maria-Suzanna van Colen, een telg uit een Akens koopmansgeslacht, van wie een familielid al aan het eind van de 16de eeuw een patriciërswoning op de Meir betrok, dat later het Koninklijk Paleis zou worden.
Wanneer zijn vader sterft in 1741, erft jonker Simon onder meer het Hof ter Linden in Edegem, dat wordt omschreven als een “hof van plaisantie met dreven, aanplantingen, hoven, wateringen, een pachthoeve, schuur en stallingen, landen en beemden, samen 12 bunder groot”.
Gaandeweg groeit De Neufs interesse in zijn Edegemse eigendommen, en door enkele aankopen en ruiloperaties begint het Hof ter Linden steeds meer allure te krijgen.
Zo koopt hij in 1755 de gronden waarop de nu nog altijd bestaande dreef moet komen.
Een jaar later begint hij met de realisatie ervan. De ornamenten en de slagboom – de dreef was oorspronkelijk een privéweg – nabij de parking aan de kerk getuigen daar nog altijd van.
Bouwwoede
Bij Simon-Carolus’ overlijden in 1768 erft diens zoon Simon-Jozef-Carolus de Neuf, getrouwd met Philipina-Josephina du Bois, het Edegemse landgoed.
Het echtpaar krijgt twee dochters: Anna-Henrietta en Maria-Carolina. Hun beeltenis is vereeuwigd in de twee sfinxen die de toegangsbrug tot het kasteel flankeren.
De nieuwe eigenaar kent een nog grotere bouwwoede dan zijn vader en maakt pas écht werk van de vernieuwingen.
Door slimme transacties ontpopt deze De Neuf zich tot de belangrijkste grootgrondbezitter van Edegem, wat hem in staat stelt om in 1770 te starten met grootscheepse verbouwingen.
Deze werken zullen drie jaar in beslag nemen. De strakke, rechtlijnige structuur past volledig in de classicistische stijl die in de tweede helft van de 18de eeuw op architecturaal vlak de plak zwaait.
© Jan Van der Perre
© Jan Van der Perre
Uit de nog steeds bestaande rekeningen blijkt dat er voor het bouwproject, zowel voor het buitenwerk als het interieur, behoorlijk wat geld beschikbaar moet zijn geweest.
De beste leveranciers en artistieke talenten in binnen- en buitenland worden aangesproken.
De portretmedaillons, de elegante beelden en de prachtige parketvloer met de stralende zon zijn daar maar enkele voorbeelden van.
Het is overigens deze parketvloer die een belangrijke rol speelt in ons Napoleon-verhaal.
De nog altijd zichtbare beschadiging zou immers veroorzaakt zijn door de sabel van de keizer, die met de punt naar onder zou zijn gevallen terwijl de man zijn danskunsten in het salon etaleerde.
© Kempens Landschap
Franse bezetting
Maar eerst terug naar de familie De Neuf.
Simon-Jozef-Carolus sterft in 1793, op het moment dat hij het beheer van het kasteel en de landerijen al grotendeels heeft overgedragen aan zijn oudste dochter Anna-Henrietta.
Die huwt een eerste keer met Theodoor van de Werve, die evenwel jong sterft. Er zijn op dat moment nog geen kinderen.
Anna-Henrietta trouwt in 1782 een tweede keer, ditmaal met Charles, graaf d’Oultremont, telg uit een roemrijk geslacht.
Zij krijgen samen vijf kinderen. Het echtpaar behoort tot de rijkste families van Antwerpen en bezit onder meer huizen in de Venusstraat en op de Paardenmarkt.
Het ancien régime lijkt op volle kracht te draaien, tot de Franse bezetters er in 1794 anders over beslissen.
Zo staat de graaf een tijdje op de lijst van verdachte personen omdat hij in zijn woningen priesters ontvangt en er op zijn grondgebied verboden godsdienstige praktijken zouden plaatsvinden.
Gelukkig voor hem bestaat het begrip ‘ons kent ons’ dan ook al en kan Charles via enkele bevriende hooggeplaatsten alle verdenkingen doen verdwijnen.
Op dat moment verblijft de familie vaker in kasteel De Zwarte Arend in Deurne dan in Edegem, waar een zaakvoerder wordt aangesteld.
Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan en in 1810 wordt de gravin, inmiddels weduwe, naar Parijs ontboden en daar een tijdje in hechtenis genomen, omdat haar houding niet strookt met de napoleontische godsdienst politiek.
Zo zou ze openlijk haar steun aan de paus hebben betuigd in diens dispuut met de keizer. Ze wordt uit het Antwerpse verbannen en moet op haar kasteel in Wégimont gaan wonen.
Van daaruit blijft ze evenwel rustig haar standpunten verkondigen. Een krasse dame!
De figuur van Napoleon blijft haar leven beheersen, want in 1814 sneuvelt haar zoon Ferdinand in Franse dienst.
En dat terwijl ze de heerser had aangeboden om een van zijn regimenten volledig op haar kosten uit te rusten, op voorwaarde dat haar zoon van zijn legerdienst zou worden vrijgesteld.
Anna-Henrietta overlijdt in 1830 in huis De Reygere op de Antwerpse Paardenmarkt.
Haar dochter Olympiades zal samen met haar man Ferdinand-Philippe-Louis, baron du Bois de Névèle, van het Hof ter Linden een echte thuis maken.
Ferdinand zal het trouwens nog tot burgemeester van Edegem schoppen. Noblesse oblige.
Onder de latere eigenaars van het kasteel, dat dit jaar trouwens in de steigers komt te staan voor een grootscheepse restauratie, komen we nog illustere familienamen tegen zoals Mayer van den Bergh en De Roest d’Alkemade Oem de Moesenbroeck.
Sinds 2012 is de vzw Kempens Landschap samen met de gemeente Edegem en het Agentschap voor Natuur en Bos eigenaar van het kasteeldomein.
Hamvraag
En dan de hamvraag: is Napoleon daadwerkelijk ooit in Edegem op bezoek geweest?
We vragen het aan Linda De Keuster, auteur van een boek over het Hof ter Linden en zelf nog verre nazaat van een van de bewoners.
“Ik heb voor mijn opzoekingswerk rond het kasteel samengewerkt met professor Robert van Passen, die zelf de lijvige standaardwerken Geschiedenis van Edegem en Geschiedenis van Kontich heeft geschreven.
“In onze gesprekken is deze mogelijkheid inderdaad ter sprake gekomen. Er waren ongetwijfeld contacten tussen de familie De Neuf en het keizerlijke hof.
“Mogelijk was een van de bewoonsters van het kasteel er zelfs hofdame. In die optiek zou een beleefdheidsbezoek van Napoleon en zijn echtgenote Marie-Louise aan het kasteeltje in Edegem niet geheel ondenkbaar zijn.”
We nemen er voor de volledigheid de boeken van de professor bij. Hij spreekt daarin onder meer over enthousiaste menigten die Napoleon toejuichen, wanneer de keizer op 29 april 1810 over de Mechelse Steenweg rijdt.
In Kontich staan er bijvoorbeeld triomfbogen aan de in- en uitgang van het dorp, door plaatselijke hoveniers met groen bekleed.
De klokken luiden, er is speciaal zand gestrooid, er zijn verzen en chronogrammen (getalverzen, red.) opgehangen en de gemeente heeft voor de gelegenheid zelfs speciaal acht vlaggen gehuurd.
Op 14 mei van hetzelfde jaar zal dit feestelijk moment nog eens dunnetjes worden overgedaan.
Heeft Napoleon in die periode ook in Edegem een tussenstop gemaakt?
Feit is dat het ‘Feest van Napoleon’ ook in Edegem uitbundig wordt gevierd, wat onder meer valt af te leiden uit de bierrekeningen van de lokale Sint-Sebastiaansgilde.
En een ander Edegems kasteel, Het Arendsnest, zou zijn naam dan weer te danken hebben aan de eigenaar Jacob Dierickxens, die er zijn idool Napoleon, die de adelaar als heraldisch motief gebruikte, mee wilde eren.
Raakpunten tussen Napoleon en Edegem zijn er dus genoeg. Maar sluitende bewijzen? Ho, maar!
Fortengordel
We ondernemen een laatste poging.
Pierre Hens, auteur en medewerker van het Historisch Archief Erfgoed Edegem, heeft weet van een verhaal dat weleens de ronde doet onder gidsen die gespecialiseerd zijn in de Brialmontfortengordel.
“Er werd inderdaad ooit een Napoleon uitgenodigd op het Hof ter Linden. Maar we hebben het dan wel over Napoleon III.”
“Karel Lodewijk Napoleon Bonaparte was de zoon van Lodewijk Napoleon, koning van Holland, en dus een neef (oomzegger) van de originele Napoleon.
“Als Napoleon III was hij van 1852 tot 1870 keizer van Frankrijk.
“Net als zijn oom droomde hij van een groot Frans rijk.
“Dat hield onder meer de verovering in van een deel van het toenmalige Pruisen, heel België en een stuk van Nederland.”
“Als reactie op deze plannen bouwde het nog prille koninkrijk België een fortengordel rond Antwerpen.
“Om Napoleon III ervan te overtuigen dat een veroveringspoging enorm veel dode Franse soldaten zou betekenen, werd hij uitgenodigd om een van deze forten te bezoeken.
“Dat werd Fort III in Borsbeek, het eerste dat gebouwd werd en het fort dat het mooist was afgewerkt.
“Daarna werd hij ontvangen op het naburige Hof ter Linden, waar een galabal te zijner ere werd georganiseerd. Het incident met de sabel zou tijdens die avond hebben plaatsgevonden.
“De veroveringsplannen van Napoleon III kenden overigens een tragisch einde met een smadelijke nederlaag tegen de Duitsers in de oorlog van 1870.”
Conclusie: er heeft dus inderdaad mogelijk een Napoleon gedanst op het parket van het Hof ter Linden. Maar harde bewijzen zijn er niet.
En we weten ook niet om welke Napoleon het zou gaan. Maar hey, hoe zeggen de Italianen het ook alweer: si non e vero...
- Linda De Keuster, Kasteel Hof ter Linden Edegem, gemeente Edegem, 271p
- Robert van Passen, Geschiedenis van Edegem, gemeente Edegem, 1.074p
- Robert van Passen, Geschiedenis van Kontich, gemeente Kontich, 1.074p
Lees ook
Geert D’Hulster – Een terugblik op de rijke geschiedenis van Edegem
Pierre Hens – Edegem in alle straten
Edegem – De familie Arts met Guilielmus Arts – ‘Den Bompa van Edegem’
Edegem – Maak kennis met het Historisch Archief van Erfgoed Edegem (HAEE)
Lees andere berichten in deze categorie
Bron: GVA
