Ze is nog nooit dronken geweest. Wat ze verdient, schenkt ze weg, en ze ziet geen normale toekomst voor zichzelf. Een ontmoeting met de markante activiste Greta Thunberg.
Caitlin Moran - De Standaard
Niet evident om jezelf klaar te stomen voor een ontmoeting met de Zweedse activiste Greta Thunberg (19).
Ze is als een wandelende ethische doorlichting – ik check of mijn topje niet uit een sweatshop komt, keil mijn nog halfvolle blikje dieetcola in een afvalbak en stress over mijn Doc Martens-laarzen, omdat het de lederen zijn en geen acceptabelere vegan-versie.
Allesvernietigende accessoires dragen in de buurt van Thunberg is zoals je kinderen die ruiken dat je gerookt hebt: je kunt niet verdragen dat je in hun achting daalt. Je wil een betere persoon zijn dan je helaas bent.
Mijn eerste interview met Thunberg vindt plaats in juni op het Glastonbury-festival. Zij is er om 250.000 mensen toe te spreken over globale opwarming, ik om te veel cider te drinken en de Sugababes te zien.
Ik tref haar backstage, in die wirwar van kleedkamers en tenten, tussen rondhangende Kate Mossen en Bruce Springsteens. Het is een halfuur voor ze onaangekondigd op de Pyramid Stage verschijnt om wereldnieuws te maken.
Hoe is ze? Deze indrukwekkende figuur die sinds haar vijftiende de status heeft van een staatsvrouw en de grootste protesten tegen klimaatverandering in gang heeft gezet: vier miljoen mensen wereldwijd op 20 september 2019.
Ik herinner me die dag levendig – mijn tienerdochters staakten mee. Londen viel stil, op aangeven van een meisje duizenden kilometers verderop. Moed steekt moed aan, overal.
Mijn kinderen kwamen nazinderend thuis. Zoiets hadden ze nog nooit meegemaakt.
‘Ze waren allemaal zoals wij’, zeiden ze. ‘We hielden elkaars hand vast en gingen op de grond liggen. Een politieman kwam langs en fluisterde: “We staan aan jullie kant.”’
De hele wereld kent haar naam. Als president nam Donald Trump persoonlijk aanstoot aan Thunberg.
Toen ze na een bevlogen speech voor de VN door Time verkozen werd tot Persoon van het Jaar:
‘Hoe durven jullie! Met jullie holle woorden hebben jullie mijn dromen en mijn jeugd gestolen’
tweette de machtigste klimaatontkenner in de wereld:
‘Ze lijkt wel een heel gelukkig meisje dat uitkijkt naar een mooie toekomst. Leuk om te zien!’
Donald Trump
Twee jaar later, toen Donald Trump eindelijk het Witte Huis was uitgeschopt, tweette Thunberg:
‘Hij lijkt wel een heel gelukkige oude man die uitkijkt naar een mooie toekomst. Leuk om te zien!’
Greta Thunberg
Prinses Leia en de dalai lama
Ik wacht haar op in een lege kleedkamer. Hoe zal ze zijn, iemand zo grappig die tegelijk onwaarschijnlijk machtig is en nauwelijks uit haar kinderschoenen? Deze studente die op haar sneakers regeringen en Davos toespreekt?
Die zoveel doodsbedreigingen kreeg nadat ze een oude man met kernkoppen op zijn nummer gezet had, dat haar familie veiligheidsagenten voor de deur moest zetten, en die toch dit weekend anoniem kampeert tussen 250.000 feestvierders?
Ze komt de kamer binnen – nauwelijks 1 meter 52, in een T-shirt, joggingbroek en op versleten vegan-gympen, de haren ongekamd, de rust zelve. De rest fladdert kwetterend rond, maar Thunberg spreekt alleen als dat nodig is.
Het is geen gekwelde stilte, eerder een ongeziene, zwijgzame zelfbeheersing. Een rustige kracht die ik nog bij niemand gezien heb, zeker niet iemand zo jong en alleen. Ze zit daar gewoon, een appel te eten, te kijken naar de mensen rondom.
‘Het is tijd’, zegt de productieleider.
Terwijl ze naar het podium stapt, volgt een hele bende in haar zog – haar vrienden, uitgevers, fotografe Mary McCartney, organisatoren van Glastonbury.
Ze wandelt alleen op kop, met de vier A4’tjes van haar speech in de hand en een autoriteit die acteurs proberen te belichamen wanneer ze Elizabeth I of Jeanne d’Arc spelen.
Op het eerste gezicht een klein, slordig kind. Maar ze stapt als iemand die de Galactische Republiek kan bijeenroepen. Een kruising tussen prinses Leia en de dalai lama.
Terwijl ze de treden bestijgt – een roze waas van 250.000 gezichten in de achtergrond – flits ik door haar leven tot dusver:
- Haar niet-gediagnosticeerde autisme
- De eetstoornis die haar tien kilo deed verliezen
- Haar eerste schoolstaking, moederziel alleen op de trappen van het Zweedse parlement
- De aanzwellende groep mensen die haar volgden
- De wereldwijde schoolstaking in maart 2019
- De drie nominaties voor de Nobelprijs voor de Vrede
- De miljoenen trollen, bots en scheldapen online
- De oproepen om haar ‘bij haar vlechtjes te grijpen en over het hek te zwieren’ of ‘een pak voor de broek te geven’
- De Amerikaanse president die haar liet uitjouwen tijdens bijeenkomsten – en dat toen ze amper 17 was
Wat een rit is het al geweest.
Ik sta aan de zijkant van het podium wanneer Thunberg op komt gewandeld. Haar microfoon doet het niet, ze krijgt een andere. De wind blaast haar papieren weg, ze gaat verder, onverstoord. In deze gigantische massa van beschonken festivalgangers wordt haar speech ontvangen in opperste concentratie. Meermaals breekt spontaan applaus uit.
‘Dit is niet het nieuwe normaal’, zegt ze.
‘Niet alleen is het sociaal aanvaardbaar geworden dat onze leiders liegen, we verwachten niets anders meer. Jij en ik hebben de historische verantwoordelijkheid gekregen om de dingen recht te zetten. Samen kunnen we het onmogelijke aan.
'Maak je geen illusies, niemand zal het voor ons doen. We naderen de afgrond. Ze mogen ons geen millimeter dichter naar de rand slepen. Hier en nu is waar we onze hakken in het zand zetten.’
Dit is de eerste Greta Thunberg die ik ontmoet. De wereldleider.
De tweede Greta Thunberg ontmoet ik de volgende dag. We zitten in een caravan in een verborgen hoekje van het festivalterrein. Niet dat dat nodig is. Onderweg komen we twee vrienden tegen die me vragen ‘of ik Greta al gedaan heb?’ – waarop ik hen voorstel aan het stille, bijna onzichtbare meisje naast me.
Vandaag heeft Thunberg de persoon op stal gezet die ze moest zijn om gisteren dat podium op te stappen. Vandaag is ze een tiener met asperger die thuisonderwijs kreeg, met een eetstoornis en selectief mutisme kampte, en zopas haar eerste boek geschreven heeft. Ze is gewoon een meisje.
We zetten ons neer, drinken water en ik vraag wat ik iedere tiener zou vragen:
En, hoe vind je Glastonbury? Is dit je eerste festival?
‘Ja’, zegt ze.
Niet alleen is het haar eerste festival, het is haar eerste optreden – ze is een lockdowntiener. Met haar vrienden kampeert ze ‘op de heuvel’. Thunberg gaat vroeger slapen. ‘De bodem beefde door het lawaai.’
Ze lijkt onder de indruk van het hele gebeuren. Ze mag dan wel bedachtzaam en precies zijn in haar reacties, ze is ook uitermate spontaan. Alle beroemdheden hebben hun stoplapjes, de kant-en-klare antwoorden op veelgestelde vragen. Thunberg heeft niet één stoplap. Alles wat ze zegt, is nieuw, eerlijk, rauw en open.
Ik probeer hoogte te krijgen van haar sociale leven. Is ze ooit dronken geweest? Trekt het hedonisme op Glastonbury haar aan?
‘Ik zou nooit uit drinken gaan’, antwoordt ze.
‘Ik zou nooit iets stoms doen en ik weet niet of dat is omdat ik dat type ben of omdat ik niet zo “gezien” wil worden. Ik vermoed dat het beide is.’
Is het ook omdat je weet dat er mensen rondlopen die denken: ik wil de eerste zijn die Greta Thunberg dronken voert?
‘Ja!’ (lacht)
En maak je hetzelfde voorbehoud tegenover een meisje of jongen die je ziet zitten? Dat iedereen zou zeggen: oh, kijk nu met wie Greta Thunberg zit te flirten?
‘Ja. Mensen mogen dan wel naar je opkijken, je bent ook veel kwetsbaarder.’
Je hebt macht en tegelijk, vreemd genoeg, geen macht.
‘Ja.’
Heb je ooit met een ander meisje gesproken dat beroemd werd als tiener? Pak Billie Eilish? Iemand die weet hoe het is dat mensen naar je staren en commentaar geven?
‘Niet echt, nee. Enerzijds ben ik gewoon een activist – ik weet hoe je een staking moet organiseren, met politici spreken. Maar anderzijds, slechts weinigen weten hoe het is om campagnes op te zetten en gevolgd te worden door paparazzi. Onlangs noemde iemand me een influencer, maar daar hou ik niet van.’
We zullen nog terugkeren naar dat binaire – een van de bekendste mensen ter wereld zijn, maar zonder de privileges.
Ik wil haar eerst nog wat vragen stellen over cultuur en muziek. De lockdown heeft haar dan wel weggehouden van concerten en plezier, het gaf haar de tijd om een eerste, echt boek te schrijven, Het klimaatboek.
Je bent dus een auteur.
‘Zo beschouw ik mezelf niet. Dat klinkt raar.’
Toch ben je het, proficiat met je nieuwe carrière. Hoe is je schrijfroutine? Sommigen voelen zich ’s ochtends slimmer, anderen ’s avonds.
‘Ik zou zeggen dat ik ’s morgens “slimmer” ben.’ Ze lacht met mijn vraag. ‘Maar meestal heb ik de tijd niet, want ik moet naar school. Het merendeel heb ik in de winter geschreven, na school, wat niet optimaal was, want ik ben geen avondmens. Maar ik moest het doen.’
Ik vraag of ze naar muziek luistert wanneer ze schrijft, en ze toont me haar playlist: Queens ‘Somebody to Love’; KC and The Sunshine Band; ‘Billie Jean’; ‘Blame it on the boogie’; ‘Should I stay or should I go’. Feestknallers.
De laatste song is Bonnie Tylers ‘Holding out for a hero’: Bonnie zingt over besprongen willen worden door een lokale held, maar in het geval van een tienermeisje dat er tijdens de lockdown naar luistert terwijl de doodsbedreigingen binnenstromen, en een boek schrijft over de wereld redden, krijgt het net iets meer betekenis.
Het klimaatboek moet inzicht geven in wat er met de wereld gebeurt, waarom dat zo is en hoe we er iets aan kunnen veranderen.
Thunberg heeft een beroep gedaan op zowat elke beschikbare expert:
- Tedros Adhanom Ghebreyesus van de Wereldgezondheidsorganisatie
- Saleemul Huq van het Internationale Centrum voor Klimaatverandering en Ontwikkeling
- Rob Jackson, voorzitter van het Global Carbon Project
- Silpa Kaza van de Wereldbank
- Econoom Thomas Piketty
Er staan foto’s in van hondensleeën die door centimeters diep smeltwater over het ijs ploeteren, shampooflessen die de oceaan zijn overgestoken en nog duizend jaar zullen bestaan, en een verzameling van de meest alarmerende grafieken ooit.
Toch is het een hoopvol boek, want Thunbergs achttien gelinkte essays bieden een uniek perspectief.
Zo eindigt het met twee pittige pagina’s:
- Wat we kunnen doen als samenleving
- Wat je kunt doen als individu
‘Val ze lastig. Wees disruptief. Democratie is het belangrijkste instrument dat we hebben – verdedig het. Ga stemmen. Vermijd cultuuroorlogen. Plant bomen. Investeer in wind- en zonne-energie: het mirakel is al gebeurd. Dit zijn wereldwijde doorbraken.’
‘Het gaat om samenwerking’, zegt Thunberg.
‘Ik heb altijd gezegd: luister naar de wetenschappers. Luister naar wie getroffen wordt. Ik ben geen expert. Ik heb geen mandaat om over deze zaken te spreken. Het enige mandaat dat ik heb, is om mijn mening te geven.’
Ik hoop dat iedereen dit boek koopt, leest, volgt. Het zou een bestseller moeten worden, zoals Het heelal van Stephen Hawking of Sapiens van Yuval Harari. Mocht dat gebeuren, dan zal het Thunberg geen geld opleveren.
‘De winst gaat naar het goede doel’, zegt ze.
‘Als ik doneer aan herbebossing of natuurbehoud, dan kan ik daar een debat over aanzwengelen. Als ik geld schenk aan vluchtelingen, kan ik iets uitleggen.’
Verdien je dan geen cent aan dit boek?
‘Als ik het naar het Zweeds vertaal (Thunberg schrijft in het Engels, red.), dan krijg ik daar een tegemoetkoming voor.’
Het is de enige keer in ons gesprek dat Thunberg op haar ongemak is. Haar toon is verontschuldigend. Er zelfs maar een klein bedrag aan overhouden, maakt haar ongemakkelijk.
In haar plaats haat ik dat. Zelfs meisjes die de wereld redden, verdienen een inkomen.
Wat zijn je toekomstdromen? Waar zou je willen wonen, met wie, wat zou je willen doen, behalve de wereld redden?
‘Soms denk ik wel: wat met mijn eigen leven? Maar er valt toch niets te voorspellen. Laten we ons amuseren!’
Ze lacht, een beetje triest. ‘We zijn het onszelf moreel verplicht om activist te zijn, maar dat brengt geen brood op de plank.’ Ze lacht nog eens.
Waarvan leef je dan?
‘Een maandelijks studiebedrag. Heel duurzaam is dat niet. Artiesten of influencers kunnen geld verdienen zonder mensen tegen zich in het harnas te jagen, ik niet.’
Maar geld houdt je veilig. Dat is belangrijk voor vrouwen. Wat als je een taxi moet nemen ’s avonds?
‘Ik wandel altijd. Misschien moet ik wat voorzichtiger zijn.’
Heb je nog nooit een taxi genomen?
‘Mocht het echt nodig zijn.’
Je bent een van de beroemdste mensen ter wereld. Op sociale media dreigen ze voortdurend om je te verkrachten of te vermoorden.
‘Ik heb ooit veiligheidsagenten gehad, een paar dagen.’ Dat was na Trumps aanval op haar.
Het is de reden waarom Thunberg in het appartement van een vriend woont. Adressen zijn publiek in Zweden. Als ze geregistreerd stond als officiële huurder, zou iedereen weten waar.
En zelfs nu: ‘Soms kloppen ze aan en proberen ze binnen te raken, wat best onaangenaam is.’
Maakt ze zich geen zorgen? Thunberg antwoordt: ‘Tja, als mensen van wie ik hou, mentale of fysieke schade zouden lijden …’
Nu gaan alle alarmen af bij mij. Heeft ze ‘mensen’, een team dat haar helpt met haar planning, haar ondersteunt zoals iedere wereldfiguur ondersteund wordt?
Nee. ‘Ik boek mijn eigen treinen en verblijfplaatsen. Ik breng altijd mijn eigen eten mee. Voor mij mag dat elke dag brood zijn.’
‘Ik zou nooit iets stoms doen en ik weet niet of dat is omdat ik dat type ben of omdat ik niet zo “gezien” wil worden. Ik vermoed dat het beide is’
Greta Thunberg
Deze maatschappij dwingt Greta Thunberg zo te zijn. Welke job zou ze kunnen aannemen, hoeveel zou ze mogen verdienen zonder versleten te worden voor ‘hypocriet’?
Jonge vrouwen die de wereld willen redden, moeten maar kwetsbaar zijn: dat is hun kracht. Op de sofa slapen bij vrienden, droog brood eten, haar eigen treintickets kopen om een toespraak te gaan houden voor 250.000 mensen.
We luisteren naar een jonge vrouw zolang ze maar een martelares blijft: die weerloos en wars van geld of macht is. Weerloze goedheid.
En zelfs dan wordt Thunbergs geloofwaardigheid in twijfel getrokken. Lachend somt ze enkele complottheorieën op:
- Ik ben een Russische spion
- Ik word gefinancierd door rijke Amerikanen
- Ik geloof niet echt in klimaatverandering
En al heeft het haar een globaal platform opgeleverd, ik ben bezorgd: als het zo uitputtend is om een jong speerpunt te zijn voor de belangrijkste discussie die er is, als dat betekent dat je nooit geld mag verdienen, gerust zijn, een toekomst plannen, van een gezin dromen, hoeveel zullen er dan kunnen blijven strijden zodra ze twintig of dertig zijn?
Het zou toch mogelijk moeten zijn: de wereld redden en genoeg geld overhouden voor een taxi? Als veertiger de wereld redden vanuit je eigen huis. Voor al die buitengewone, revolutionaire jonge vrouwen is het dringend tijd dat we het martelaarschap achter ons laten.
Als Thunberg vecht om mensen wakker te schudden, dan is dit een van de manieren waarop we haar kunnen helpen: mensen bewust maken van de klotedeal die we onze jonge heldinnen aandoen. Laten we hen verdedigen als waren ze onze eigen dochters.
Hoop is een werkwoord
Oktober 2022. We zijn vier maanden verder en op deze zonnige, koude avond staat Thunberg tussen twee lessen in buiten op haar universiteitscampus.
Wat heeft ze allemaal gedaan sinds Glastonbury, nu de publicatie van haar boek steeds dichterbij komt?
Veel om over te praten. Ongeziene overstromingen in Pakistan en Florida, bosbranden in Zuid-Frankrijk en Canada, en ‘Greta Thunberg’ gaat wederom viraal nadat Donald Trump Jr. een meme heeft geretweet met de beschuldiging dat zij de Nord Stream-gasleiding zou hebben gesaboteerd.
‘Echt? Dat wist ik zelfs niet!’ Thunberg proest het uit.
‘Luister naar de wetenschappers en luister naar wie getroffen wordt. Ik ben geen expert. Ik heb geen mandaat om over deze zaken te spreken. Het enige mandaat dat ik heb, is om mijn mening te geven’
Greta Thunberg
Ik ben blij dat ze moet lachen. Maar er is nog een complottheorie die de ronde doet: dat ze een fortuin heeft van meer dan een miljoen euro.
Thunberg zucht.
‘Omdat ik een prijs gewonnen heb die een miljoen euro waard was. Ik heb veel prijzen gewonnen, alles samen gaat het over meer geld, maar ik heb het allemaal weggeschonken. Dat kan mijn critici natuurlijk niets schelen.’
Sinds onze eerste ontmoeting ligt het op mijn maag: dat, om verwijten van hypocrisie te vermijden, jonge activisten alle hoop moeten opgeven op een ‘normaal’ leven.
‘Ik laat mezelf niet toe om over zulke dingen na te denken’, zegt ze rustig.
‘Op dit moment heb ik alles wat ik nodig heb. Een dak boven mijn hoofd, voedsel en toegang tot basiszaken.’
Maakt het je dan niet kwaad of triest dat je zoveel moet opofferen? Wil je soms gewoon niet weglopen?’
Thunberg neemt haar tijd. ‘Ik denk het niet. Natuurlijk zou het fijn zijn om het bos in te trekken en dit niet te hoeven doen, maar dat zal niet gebeuren.’ Nog een pauze.
‘We doen dit niet omdat we willen. We doen dit omdat … Je moet er wel iets aan doen.’
En natuurlijk heeft ze gelijk. Ik moet denken aan die zin uit Don’t look up, wanneer Leonardo DiCaprio, net voor de komeet inslaat en de aarde wegvaagt, zegt: ‘We hadden echt alles, niet? Als je erover nadenkt.’
We praten verder – over haar minst geliefde vak economie, ‘iets dat wij mensen verzonnen hebben en nu verafgoden’, en een project dat voorspelt dat we tegen 2025 kunnen praten met walvissen.
Wat zou een walvis antwoorden op de vraag wat hij van mensen denkt?
Thunberg, droogjes: ‘Dat hangt af van de individuele walvis.’
Onze tijd is om en ik bedank haar – ik ga weg en rook een stille sigaret, peinzend over wat ze allemaal doet en tegen welke prijs.
Ik sla Het klimaatboek open en blader naar een citaat van haar:
‘Hoop gaat niet over doen alsof alles goedkomt. Hoop is niet iets dat je aangereikt wordt, het is iets dat je moet verdienen, moet creëren. Het komt niet door passief te staan wachten tot iemand anders iets doet. Hoop is actie ondernemen. Het is uit je comfortzone stappen. En als een bende rare schoolkinderen miljoenen mensen kan aanzetten om hun leven te veranderen, stel je dan eens voor wat wij allemaal samen kunnen bereiken als we dat echt proberen.’
Hoop is niet alleen een zelfstandig naamwoord. Het is een werkwoord. We moeten aan hoop doen. We zouden echt alles kunnen hebben. Als je erover nadenkt.
@ The Times/The Interview People
Het klimaatboek van Greta Thunberg verschijnt op 27 oktober bij De Bezige Bij, 480 blz.
Lees ook
Klimaat – Schuldgevoelens zijn onterecht en contraproductief volgens Bart De Wever
Bron: De Standaard
