Migratie is geen natuurfenomeen dat je als maatschappij weerloos moet ondergaan, vindt socioloog Ruud Koopmans. Daarom pleit de Nederlander voor een radicale omslag van het Europese asielbeleid. Waarom niet bootmigranten wegsturen en vluchtelingen invliegen?
Kasper Goethals - De Standaard
‘Onze grenzen zijn de dodelijkste ter wereld. Het systeem is moreel failliet.’
Toen Ruud Koopmans tien jaar geleden onderzoek deed naar de islamitische bevolking in zes West-Europese landen, ontdekte hij dat moslims in België fanatieker waren dan die in Duitsland.
Belgische moslims koesterden het grootste wantrouwen tegen Joden en homo’s en zagen het Westen het vaakst als een bedreiging voor de zuiverheid van hun geloof.
In België was iets helemaal misgelopen met de integratie, concludeerde Koopmans, maar zijn onderzoek werd uitsluitend opgepikt door Vlaams Belang.
‘Dat ondermijnt je argumenten in de ogen van velen’, zei hij daarover in de Frankfurter Allgemeine Zeitung. ‘Helaas is dat mijn lot.’
Koopmans ontdekte dat je als academicus – en zeker als zelfverklaarde progressief – niet ongestraft kritisch kunt zijn over de islam.
Aan de Humboldtuniversiteit in Berlijn, waar hij hoogleraar sociologie en migratie is, zette een groepje trotskistische studenten een campagne tegen hem op poten. Ze noemden hem een nazi, hingen spandoeken op en kregen artikels gepubliceerd in Duitse kranten over vermeend ‘racisme aan de universiteit’.
Koopmans, die in 1994 in Nederland zijn lidkaart van GroenLinks opgaf nadat partijleider Mohamed Rabbae had overwogen om De duivelsverzen van Salman Rushdie te verbieden, liet zich niet intimideren.
Hij bundelde de resultaten van zijn onderzoek in Het vervallen huis van de islam (2019). Vandaag is hij een van de meest geciteerde Nederlandse sociale wetenschappers ter wereld.
‘Als ze je een nazi noemen, snijdt dat dwars door je ziel’, zegt Koopmans.
We zitten achteraan in Café Luxembourg, een charmante kroeg aan het Spui in Amsterdam. Koopmans is een paar dagen in Nederland voor interviews over zijn nieuwe boek De asielloterij, waarin hij pleit voor een migratiesysteem naar Australisch model, waarbij asiel niet meer in Europa zelf wordt geregeld.
‘Ik moet zeggen: de kritiek is deze keer beduidend minder fel dan bij mijn boek over de islam. De reacties gaan van positief tot lovend. Al moet ik wel zeggen dat ik de steun van collega’s vooral privé krijg, terwijl de kritiek publiek is.’
Tussen ons op tafel ligt de NRC van die ochtend. ‘Weer 41 doden na bootramp op de Middellandse Zee’, staat op de voorpagina. Koopmans leest het stuk. Dit jaar zijn al 2.652 migranten verdronken op weg naar Europa.
‘De meesten halen de voorpagina’s niet meer. Het is alsof hun massale dood ons niet zo veel meer kan schelen’, zegt hij.
Na 25.000 verdrinkingsdoden in minder dan tien jaar moet het asielsysteem radicaal veranderen, vindt Koopmans.
‘Al onze debatten zouden over deze tragedie moeten gaan: het bestaande systeem is moreel failliet en moet op de schop.’
Waarom wenden we ons af van al die doden op zee?
‘Niemand komt met een alternatief. De enige die nog elke keer “schande” roepen wanneer migranten verdrinken, zijn mensenrechten organisaties.
‘Maar zodra iemand ook maar iets voorstelt om het aantal boten te verminderen, zijn diezelfde organisaties er als de kippen bij om te zeggen dat je migranten niet mag tegenhouden vanwege de mensenrechten.
‘Ze stellen niets concreet voor, behalve legale migratie – terwijl alleen dat de irreguliere migratie niet zal verminderen. Ik noem dat goedkoop moralisme.’
Ngo’s pleiten toch voor meer reddingen op zee?
‘Meer reddingen leiden niet tot minder doden. Ik zeg niet dat we het niet moeten doen, maar als er meer reddingsschepen rondvaren, zien we dat smokkelaars wankelere boten gebruiken. Zo wordt de oversteek toch weer gevaarlijker.
‘In het verleden was het aantal doden steeds hoger in periodes met meer reddingscapaciteit. We moeten de oplossing elders zoeken.’
Het probleem zit bij ons asielsysteem, schrijft u.
‘Dat heeft een groot aanzuigeffect, ja. Wie de Europese grenzen bereikt en het woord “asiel” uitspreekt, weet dat hij voorgoed kan blijven.
‘We hebben in Europa een genereus asielrecht, maar het werkt niet, want ook wie wordt afgewezen, mag blijven. Het lukt ons niet om afgewezen asielzoekers terug te sturen naar hun land van herkomst.
‘We geven daarmee de boodschap aan de wereld dat als het lukt om hier te raken, je ook mag blijven.’
Terwijl Europa tegelijk allerlei obstakels optuigt.
‘Dat is het dubbele gezicht van Europa. We weigeren iets te doen aan het asielrecht dat mensen naar hier lokt, maar we willen wel controle over de instroom. Dus doen we van alles opdat zo weinig mogelijk mensen hier raken.
‘Zo wordt migratie – die een verrijking voor de samenleving zou moeten zijn – steeds meer een bedreiging. Want een chaotische instroom van mensen splijt onze samenleving. Ze brengt onze veiligheid in gevaar en is een godsgeschenk voor rechts-populisten.’
Wat stelt u voor?
‘Nergens in de Conventie van Genève staat dat asiel binnen Europa moet worden afgehandeld.
‘We kunnen akkoorden sluiten met landen buiten Europa, zoals Senegal en Ghana, om onze asielzoekers over te nemen. Dan zul je zien dat het aantal bootmigranten meteen sterk zal dalen.
‘Vluchtelingen uit Syrië bijvoorbeeld, die in Turkije al veilig zijn voor de oorlog, zullen niet meer naar de EU komen als ze daarna toch worden doorgestuurd naar een land in Afrika.’
Maakt u dat eens concreet? Wat gebeurt er volgens uw plan met een Syrische man die in België asiel aanvraagt?
‘Na een korte procedure om te zien of hij tot een categorie behoort die in België asiel kan krijgen – bijvoorbeeld omdat hij er familie heeft of dringende medische zorg behoeft – stuurt België hem naar Senegal, waarmee een deal is gemaakt. Daar kan de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties instaan voor de opvang.’
‘Daar is moreel niets verkeerd aan, zolang je het koppelt aan een bepaald aantal vluchtelingen – bijvoorbeeld 18.000 per jaar – dat legaal naar België mag komen.
‘Dat hoeven dan niet alleen Syriërs uit Turkije te zijn, maar ook Congolese vluchtelingen uit Oeganda, of Rohingya die vastzitten in kampen in Bangladesh. Zij raken nu niet in Europa, terwijl zij net zoveel recht hebben op hulp als Syriërs.’
Stopt de bootmigratie dan?
‘Dan loont het niet meer om in een bootje te stappen. Dan maak je een einde aan de duizenden verdrinkingsdoden op zee. Uiteindelijk help je meer mensen die het echt nodig hebben dan onder het huidige systeem, en zonder de impact die irreguliere migratie vandaag op onze democratie heeft.’
Te veel jonge mannen
Voor Koopmans is het duidelijk. Als we het roer niet snel omgooien, ontploft het huidige model in ons gezicht.
Ongeorganiseerde migratie, zegt hij, geeft niet alleen een onveiligheidsgevoel, het is ook onveilig.
In De asielloterij gaat hij uitgebreid in op de criminaliteitsstatistieken in Duitsland. Daaruit blijkt dat vluchtelingen, die maar 2,2 procent van de bevolking uitmaken, sterk oververtegenwoordigd zijn in de misdaadcijfers. Ze maken 7,3 procent uit van alle verdachten van misdrijven in het land. In het geval van verkrachting was zelfs 14,1 procent van de verdachten in Duitsland vluchteling.
Koopmans legt de verklaring daarvoor bij het feit dat er veel jonge mannen onder de vluchtelingen zijn. ‘Dat is sowieso een risicogroep qua criminaliteit. Als die jonge mannen zonder netwerk, zonder familie en zonder sociale controle naar hier komen, vergroot het risico nog.
‘Die discrepantie kun je corrigeren als je vluchtelingen zelf invliegt. We moeten weer controle krijgen op wie binnenkomt.’
Wat gebeurt er als we het systeem op zijn beloop laten?
‘Europa grenst direct aan Afrika. Dat is het continent met de sterkste bevolkingsgroei, de grootste armoede, een enorme druk van de klimaatverandering en een reeks instabiele regimes, met name in het Sahelgebied.
‘Tegelijk ontwikkelt er zich een middenklasse die het geld heeft om te migreren. De migratiedruk zal de komende jaren dus nog enorm toenemen.
‘Als we een systeem behouden waarbij iedereen die Europa bereikt, zeker is dat hij kan blijven, heb je alle ingrediënten voor een golf van irreguliere migratie.
‘De gevolgen kennen we: meer doden op zee, spanningen in Europa, een toegenomen terreurdreiging en de onstuitbare opmars van rechts-populistische partijen.’
Hebben we wel genoeg interesse in Afrika? Het lijkt alsof Afrikanen pas bestaan voor Europa als ze in een bootje stappen.
‘Nee, en dat is natuurlijk tamelijk dom. Afrika is arm, maar heeft enorm veel potentieel. Het is onze natuurlijke partner. China en recent Rusland maaien er het gras voor onze voeten weg, terwijl we historische, economische en linguïstische banden hebben.
‘Juist via migratie zouden we die banden opnieuw kunnen aanhalen.
‘Wij zijn een continent dat migratie nodig heeft, en in Afrika is er een grote vraag naar emigratie.
‘We kunnen natuurlijk niet aan de hele behoefte voldoen – dan spreken we over honderden miljoenen mensen – maar als we het goed aanpakken, kunnen we elkaar helpen.’
U sprak over deals met Senegal en Ghana, waarom?
‘Het beste zou zijn als we een grootschalig diplomatiek offensief opzetten en akkoorden sluiten met verschillende landen. Dan zijn we niet afhankelijk van één land.
‘Senegal en Ghana zijn stabiel, goed georganiseerd en democratisch. Met de nodige juridische en logistieke ondersteuning kun je daar een goede locatie opzetten voor migranten die zich in Europa melden.’
Europa heeft net een deal met Tunesië.
‘Je moet praten met de landen aan onze buitengrenzen, zoals Turkije en Tunesië. Daar kun je niet onderuit. Maar de deal met Tunesië blinkt uit in vaagheid.
‘Het is niet duidelijk wat er nu precies afgesproken is, wat de voorwaarden zijn en wat we van Tunesië verwachten. Ik heb begrepen dat het aantal migranten sinds de deal zelfs is toegenomen (met 40 procent, red.).’
Bovendien deporteert het regime van Kais Saied migranten naar de woestijn.
‘Na de deals met Turkije en Libië (in 2016 en 2017, red.) was het aantal migranten dat irregulier naar Europa kwam jarenlang laag. Het is onvergeeflijk dat Europa die zes rustige jaren niet heeft gebruikt om duurzame alternatieven te verkennen, akkoorden te sluiten en een ander migratiesysteem op te zetten.
‘Nu de cijfers weer stijgen vanuit Tunesië wil Europa op een paar weken onder enorme politieke druk een deal sluiten met Saied. Dan sta je niet sterk in de onderhandeling.
‘Ik vind dat je met iemand als Saied kunt onderhandelen. Je moet er geen democraat van proberen te maken, maar je moet wel garanties krijgen over de rechten van migranten.
‘De irreguliere migratie veroorzaakt ook in zijn land problemen, het is ook in zijn belang om een goed akkoord te sluiten.’
Toont dat niet dat wie migratie wil controleren, altijd zijn handen vuilmaakt?
‘Natuurlijk moeten we onze handen vuilmaken, maar we staan met onze enkels in het bloed.
‘Het is tamelijk hypocriet om te zeggen dat we het belangrijk vinden te verhinderen dat er doden vallen in de Sahara en op zee, en dat we vervolgens iedere deal affakkelen die er uit de bus komt.
‘Als je met een akkoord met Erdogan of Saied de massale sterfte op zee kan stoppen, dan is het dat waard. Dat mag dan een lapmiddel zijn, het geeft je wel de tijd om andere oplossingen uit te werken.’
Waarom ervaren mensen de komst van nieuwkomers als een bedreiging?
‘Als er veel migranten snel en in grote aantallen bijkomen, leidt dat daadwerkelijk tot problemen. Dan heb je overbelaste centra, trage procedures en oplopende frustraties.
‘Als je een centrum met vijfhonderd asielzoekers neerpoot naast een dorpje van tweehonderd louter autochtone inwoners, gaat het mis.
‘Dat heeft te maken met de menselijke psychologie: wat vreemd is, boezemt angst in, dus dat mag je niet forceren.
‘Neem daarbij chaos, slechte organisatie en een oververtegenwoordiging van jonge mannen en je krijgt nog meer problemen.’
Het gaat dus vooral over de manier waarop migratie verloopt.
‘Migratie kan een verrijking zijn. Zelfs hoge aantallen hoeven geen probleem te zijn. Maar je moet het kunnen voorbereiden, met voldoende opvang, crècheplaatsen, scholing en arbeidskansen.
‘Kijk naar Duitsland. Het is geen toeval dat de rechts-extremistische partij AfD een enorme populariteit geniet in Oost-Duitsland. Het oosten heeft te maken met een demografische leegloop en tekorten aan arbeidskrachten, geschoold personeel, leraren, artsen …
‘Dan komen er plots heel snel veel asielzoekers. Dan krijg je een overbelaste zorg en andere samenlevingsproblemen.’
Is die angst niet deels irrationeel?
‘Natuurlijk. Hetzelfde aantal nieuwe migranten in een diverse stad, waar mensen gewend zijn om onderling te trouwen, vrienden te maken en samen te werken, leidt tot veel minder problemen.
‘Onbekend maakt onbemind. Dat is zo in Europa, maar ook in Azië, in Afrika en overal in de wereld.’
Biedt dat geen hoop? Op termijn raken we gewend aan multiculturaliteit en lossen veel problemen zichzelf op.
‘Daarom is het zo belangrijk om migratie te controleren. Anders blijft het gevoel van overrompeling en onbehagen bestaan. Dan komen er voortdurend nieuwe groepen bij die opnieuw ontwrichtend werken.’
Welke garantie is er dat als we irreguliere migratie terugdringen, we dan legale migratie wel zullen organiseren?
‘Dat zal onderwerp worden van politiek debat. Ik vind het niet slecht dat we migratie opnieuw als iets maakbaars gaan beschouwen.
‘Dat wordt een onderdeel van regeringsonderhandelingen: meer of minder vluchtelingen en arbeidsmigranten in de volgende legislatuur?
‘Zelf hoop ik dat we, wanneer er meer controle is, juist genereuzer worden. Kijk naar Australië, dat drong de bootmigratie en het aantal doden terug naar nul, maar verbindt zich er ook toe om meer dan 12.000 Afghanen legaal in te vliegen. Dat is meer Afghaanse vluchtelingen per hoofd van de bevolking dan Europa.’
Australië moest daarvoor migranten soms jarenlang opsluiten op eilanden.
‘We hoeven niet alles één op één over te nemen. Europa is ook geen eiland zoals Australië, maar Australië toont wel dat het kan.
‘Toen migranten naar Nauru en Papoea-Nieuw-Guinea werden gebracht, daalde het aantal boten en het aantal doden. Toen dat werd afgeschaft door de sociaaldemocraten steeg het weer.
‘Uiteindelijk werd het door links opnieuw ingevoerd en is het vandaag geen conflictthema meer in de Australische politiek.
‘Vluchtelingen worden met humanitaire visa ingevlogen. Op die manier functioneert migratie opnieuw en is er een draagvlak in de samenleving.’
Asiel is een kernwaarde van het naoorlogse Europa. Dreigen we niet in een race to the bottom te belanden als we dat uitbesteden?
Die race to the bottom is er al. In Nederland is de regering gevallen over een maatregel die het land voor vluchtelingen iets minder aantrekkelijk moest maken dan Duitsland.
‘En aan de Europese buitengrenzen zie je dat al helemaal. De uiterst linkse Griekse premier Alexis Tsipras sprak van open grenzen, maar toen bleek dat migranten daar zouden blijven, liet hij ze creperen in verschrikkelijke kampen op Lesbos.
‘Hoeveel dieper bij de bodem kun je eigenlijk komen, dan tienduizenden mensen die sterven en creperen op weg naar Europa?
‘Vooral progressieve partijen zouden hier dringend werk van moeten maken.’
Voor velen op rechts is de oplossing duidelijk: pushbacks.
‘(Zucht) Inderdaad, daar kunnen we kort over zijn. Pushbacks, legaal of niet, werken gewoon. In de Balkan zijn ze zelfs normaal geworden.
‘Ze zijn een reëel alternatief dat steeds aantrekkelijker en soms zelfs onvermijdelijk wordt.
‘Voor Polen was er bijvoorbeeld geen andere optie dan pushbacks toen de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko migratie gebruikte als vorm van hybride oorlogsvoering.
‘Je kunt niet toelaten dat vijandige dictators ongeremd migranten over de grens sturen om de Europese democratie te destabiliseren. Dus moet je aan een alternatief bouwen dat werkt en dat wel in overeenstemming is met onze humanitaire verplichtingen.’
U doet het klinken als onze laatste kans.
‘In Duitsland is de AfD nu de op een na grootste partij in de peilingen, terwijl het programma alleen maar radicaler is geworden.
‘Die opmars van rechts-extremisten zie je in heel Europa. Dat zou zorgen moeten baren.’
Wie is Ruud Koopmans?
- Geboren in 1961
- Hoogleraar sociologie en migratie aan de Humboldtuniversiteit in Berlijn.
- Aanvankelijk deed hij onderzoek naar de sociale bewegingen rond vrede en kernenergie, nadien spitste hij zich in Duitsland toe op integratiebeleid, islam, rechts-extremisme en migratie.
- Zijn jongste boek heet De asielloterij.
Lees ook
Apache – Behrouz Boochani – Met Australië als voorbeeld gaat Europees migratiebeleid foute richting uit
Zieners – Alleen een progressievere politiek kan de sociaaldemocraten redden
Tim ‘S Jongers – Ik was een van de hooplozen, nu ben ik een van de hoopvollen
Lees ook
Lees andere gesprekken in deze reeks
Bron: De Standaard
