Hamas – Portret van een terreurbeweging

Voor de VS en de EU is Hamas een terreurorganisatie. Voor veel Palestijnen in Gaza blijft ze een geloofwaardiger verzetsbeweging dan de ‘lakeien’ van de Palestijnse Autoriteit. ‘Ik denk niet dat Israël Hamas op korte tijd kan uitroeien. We krijgen wellicht een beweging die nog meer radicaliseert.’

Bart Beirlant - De Standaard

‘Israëli’s houden van het leven, wij offeren onszelf op’

Ali Baraka
Lid van het politiek bureau van Hamas

Kan Hamas uitgeschakeld worden, zoals de Israëlische regering beoogt met de oorlog in de Gazastrook?

‘Dat is volgens mij vrijwel onmogelijk – tenzij je voor een totale genocide gaat’, zegt Hamas-expert Jeroen Gunning.

De hoogleraar Midden-Oostenpolitiek aan het King’s College Londen is de auteur van het boek Hamas in politics.

’De Qassam-brigades (de gewapende arm van Hamas, red.) tellen naar schatting 40.000 militanten. Als we ervan uitgaan dat 10 procent van de doden in Gaza leden van Qassam zijn, moet je 400.000 burgers doden om 40.000 militanten uit te schakelen.

En dan heb je nog Hamas als politieke beweging, met mensen die in de administratie van Gaza werken, én Hamas als sociale welzijnsorganisatie. Waar trek je de lijn?’

Hamas genoot in Gaza de afgelopen 15 à 20 jaar in opiniepeilingen steevast de steun van 30 à 40 procent van de bevolking, ook al leiden de militaire conflicten met Israël steevast tot veel burgerdoden aan Palestijnse kant.

Zo gaf Khalil al-Hayya, lid van het politiek bureau van Hamas, onlangs in The New York Times toe dat de leiding wist dat ‘de grootse daad’ van 7 oktober een zware reactie van Israël zou uitlokken:

‘Het doel van Hamas is niet om Gaza te besturen en van water en elektriciteit te voorzien’, aldus Al-Hayya.

Angstpsychose

‘Telkens als Israël in het verleden Gaza bombardeerde, steeg de steun voor Hamas’, zegt Gunning.

‘De manier waarop Israël oorlog voert, met een hoog aantal burgerdoden, maakt dat Palestijnen de schuld geven aan Israël en niet aan Hamas. Hamas ziet de opoffering van levens en martelaarschap als noodzakelijk voor de toekomstige Palestijnse staat.

´Vanuit ons oogpunt is het uiterst cynisch dat Hamas dat namens de burgerbevolking beslist. Maar je moet dat zien in de context van 56 jaar bezetting en 16 jaar blokkade, die het leven in Gaza onmogelijk hebben gemaakt.’

‘De Israëli’s staan erom bekend dat ze van het leven houden. Wij daarentegen offeren onszelf op’, zei Ali Baraka, lid van het politiek bureau van Hamas, in een interview met Russia Today na de terreuraanslagen van 7 oktober.

‘We beschouwen onze doden als martelaren. Wat elke Palestijn het meest verlangt, is om een martelaar te zijn omwille van Allah, terwijl hij zijn land verdedigt.’

De oprichting van Hamas door sjeik Mohammed Yassin gaat terug tot december 1987, in het zog van de eerste intifada, de Palestijnse opstand tegen de Israëlische bezetting.

Yassin, aan een rolstoel gekluisterd, was vluchteling geworden na de oorlog in 1948 en had zich met zijn familie in de Gazastrook gevestigd. Hij sloot zich aan bij de lokale tak van de Moslimbroederschap en richtte een netwerk op van islamitische scholen en sociale instellingen.

Aanvankelijk legde Israël hem geen strobreed in de weg – integendeel: ‘De Israëlische overheid moedigde Hamas aanvankelijk aan, in de hoop het seculiere nationalisme van de PLO te verzwakken’, schrijft de Israëlische historicus Avi Shlaim in Iron wall.

‘Maar de Palestijnse opstand had een radicaliserend effect op Hamas.’

De predikers veranderden in strijders en richtten in 1991 de militaire vleugel van Hamas op – de Qassambrigades, genoemd naar een Palestijnse leider die in de jaren 30 van de 20ste eeuw aanslagen pleegde tegen Britse en Joodse doelwitten.

Aanvankelijk koos Hamas Israëlische soldaten als doelwit. Maar enkele jaren later leverde Yassin de religieuze en strategische onderbouw voor het martelaarschap – zelf werd hij in maart 2004 door Israël geliquideerd.

In april 1993 blies de eerste zelfmoordenaar van Hamas zich op in een dorp op de Westelijke Jordaanoever.

Toen de joodse extremist Baruch Goldstein op 25 februari 1994 in Hebron het vuur opende op biddende moslims brak de hel los voor Israël.

Na de rouwperiode voor de 29 Palestijnse doden lieten Hamas-militanten zich ontploffen aan busstations en andere drukbezochte plaatsen, waarbij honderden onschuldigen omkwamen of gewond raakten.

Een angstpsychose golfde over Israël.

‘Hamas ontdekte het spectaculaire effect van dat soort aanslagen op de publieke verbeelding en omarmde het’, schrijft de Midden-Oosten expert Khaled Hroub in zijn boek Hamas, a beginner’s guide.

Verzet tegen Oslo

Hamas gebruikte de zelfmoordaanslagen ook om de Oslo-akkoorden te kelderen die de Israëlische premier Yitzhak Rabin en de Palestijnse leider Yasser Arafat in september 1993 gesloten hadden, als stap naar een oplossing voor het Palestijnse conflict.

Shimon Peres, die eind 1995 de vermoorde Rabin opvolgde, droeg begin 1996 de Mossad op Yahya Ayyash uit te schakelen, de opdrachtgever van de zelfmoordaanslagen.

Diens opvolger, Mohammed Deif, voerde die als reactie weer op. Het gevolg was dat Peres in mei 1996 nipt de verkiezingen verloor van Benjamin Netanyahu, notoir tegenstander van de Oslo-akkoorden.

‘De grootste ironie was dat Netanyahu, die het meest uitgesproken tegen Hamas was, politiek het grootste voordeel haalde uit de reeks zelfmoordaanslagen in de grote steden’, schrijft Avi Shlaim.

‘De aanslagen hadden als effect dat de publieke opinie zich tot op zekere hoogte tegen het vredesproces met de Palestijnen keerde.’

Mohammed Deif, in 1965 geboren in een vluchtelingenkamp in Gaza, slaagt er tot op vandaag in om Israëlische liquidatiepogingen te overleven en is het brein achter de terreuraanslagen van 7 oktober.

Sociale programma’s

Het zou fout zijn om Hamas te zien als een monolithisch blok, meent professor Jeroen Gunning.

Hamas valt uiteen in hardliners en pragmatici, die bijna om beurten de overhand halen naargelang de politieke evolutie van het conflict. De pragmatici zitten vooral bij de politieke leiding.

‘In 2005-2006 kwam de politieke vleugel naar voren’, zegt Gunning.

‘De tweede intifada, die in 2000 begon, liep op zijn einde en de militaire vleugel was niet meer zo succesvol.

´De politieke vleugel kon de Qassam-brigades overtuigen een staakt-het-vuren aan te kondigen met Israël en deel te nemen aan de Palestijnse verkiezingen.’

Tot verrassing van velen won Hamas de verkiezingen met ongeveer 60 procent van de zetels in de wetgevende raad van de Palestijnse Autoriteit, ten koste van Fatah en president Mahmoud Abbas, die de overleden Arafat was opgevolgd.

Het Oslo-vredesproces had de Palestijnen niet gebracht wat ze gehoopt hadden, waardoor Hamas zich weer kon profileren als de enige verzetsbeweging.

De Palestijnse Autoriteit was er niet in geslaagd het dagelijkse leven van de Palestijnen te verbeteren en was aangevreten door corruptie en nepotisme.

Hamas profiteerde ook van de populariteit van haar sociale programma’s – een uitgebreid netwerk van scholen, sportclubs, moskeeën en liefdadigheidsinstellingen biedt onderwijs, gezondheidszorg en hulp aan de armste bevolkingsgroepen.

Volgens Khaled Hroub geven die in ruil niet alleen hun stem en steun aan Hamas maar ‘sluiten ze zich in veel gevallen ook aan bij de religieuze tradities en praktijken die Hamas propageert’, zoals het dragen van de hijab voor vrouwen.

Nieuw manifest als compromis

Na die verkiezingsresultaten besloten ‘Fatah, Israël en het Westen onmiddellijk geen Hamas-regering te accepteren. Dat ondermijnde de pragmatici binnen Hamas.

Al snel kwamen de hardliners terug, met de gewelddadige verdrijving van Fatah uit de Gazastrook in 2007 als hoogtepunt’, aldus Gunning.

In 2017 kwam een nieuwe verrassing: Hamas publiceerde een manifest dat het oude charter uit 1988 verving, dat vermeldde dat ‘Israël zal bestaan tot de islam het vernietigt’.

In dat manifest stemde Hamas in met een tweestatenoplossing langs de grenzen van 1967, met Oost-Jeruzalem als hoofdstad en op voorwaarde dat de Palestijnse vluchtelingen kunnen terugkeren.

‘Het was een compromis waar de hard–liners mee instemden’, zegt Gunning.

‘Vanaf 2020 zijn de pragmatici opnieuw verzwakt. President Abbas blies de verkiezingen in 2021 af omdat hij bang was te verliezen van Hamas. Dat was de laatste mogelijkheid voor de politieke vleugel om een oplossing te vinden voor de blokkade van Gaza.

Dat moment viel samen met de hernieuwing van de relatie tussen Hamas en Iran, na een moeilijke periode door de verschillende posities in Syrië.’

Daardoor kregen de Qassam-brigades opnieuw toegang tot training, geld en wapens van Iran.

7 oktober: nu of nooit

En dan komt 7 oktober 2023.

‘Hamas was tot de conclusie gekomen dat de kans om de Palestijnse kwestie levendig te houden bijna op was. Israël heeft de meest rechtse regering ooit, met ministers die openlijk pleiten voor de annexatie van de Westoever.

´Regionaal heb je de normaliseringsakkoorden tussen Israël en Arabische landen, met Saudi-Arabië als volgende in de rij.

´Als je kijkt welke Arabische landen er nog zouden overblijven om de stichting van een Palestijnse staat te verdedigen, hou je alleen Syrië, Irak en Algerije over als grote staten. Die hebben niet dezelfde invloed als Saudi-Arabië, Egypte en Jordanië.

´De militaire vleugel van Hamas redeneerde dat het nu of nooit was om de Palestijnse kwestie weer op de agenda te zetten. Als burgers in Gaza daarbij moesten sterven, dan was dat in die visie onvermijdelijk.’

Ghazi Hamad, lid van de politieke vleugel van Hamas, zei na de aanslagen van 7 oktober:

‘Israël heeft geen plaats op onze grond. We moeten het land verwijderen, want het vormt een politieke en militaire catastrofe voor de Arabische en islamitische natie. Er moet een einde aan gemaakt worden.’

Lakeiregime werkt niet

De vraag is hoe het nu verder moet.

‘Israël denkt dat het nog twee à drie weken “de vrije hand” heeft in Gaza voor de druk van de internationale gemeenschap te groot wordt. Ik denk niet dat Israël in die periode Hamas kan uitroeien’, zegt Gunning.

‘Je krijgt dus wellicht een beweging die nog meer geradicaliseerd is en met nog meer mensen die zich bij Hamas willen aansluiten.

´Zelfs als Hamas zo wordt verzwakt dat het niets meer kan doen, zal er waarschijnlijk een nieuwe organisatie komen zolang de bezetting en het kolonialisme doorgaan.

´Wat dan?

´Daarover heb ik nog niemand in het Westen of Israël gehoord. Uiteindelijk moet er een politieke oplossing komen en zal er een pad moeten komen om met de politieke vleugel en de pragmatici binnen Hamas – voor zover ze er nog zijn – te onderhandelen.’

Intussen hopen de Verenigde Staten en de Europese Unie dat de Palestijnse Autoriteit van Mahmoud Abbas opnieuw een rol zal kunnen spelen in de Gazastrook.

‘De VS en Europa accepteren het standpunt van Israël dat Hamas zich door zijn daden op 7 oktober buiten het politieke spel heeft gezet.

´Maar de Palestijnse Autoriteit is zeer onpopulair. Samen met Fatah wordt ze door velen gezien als een agent van Israël die de kalmte voor Israël op de Westelijke Jordaanoever in stand houdt.

De Palestijnse Autoriteit trad er heel hard op tegen solidariteitsprotesten met Gaza. Dat bewijst voor veel Palestijnen dat de Palestijnse Autoriteit geen deel uitmaakt van het verzet.

Westerse regeringen schijnen weinig geleerd te hebben van Irak: een regime helemaal verwijderen en vervangen door een regime van lakeien werkt niet, en zeker niet met deze Palestijnse Autoriteit.’